El Beyan, Arapça Türkçe Büyük Sözlük Arif Erkan, Ciltli Şamua Kağıt Büyük Boy

    Bu kitap Arapça öğrenmek isteyen herkesin faydalanabileceği bir müracaat kaynağıdır. Bilhassa İmam-Hatip liseleri ve İlahiyat Fakültesi öğrencileri için çok önemli bir kaynaktır. Arapça’sını geliştirmek, ilerletmek isteyenlerin de müracaat kitabı olma niteliğindedir.

                       TAKDİM

 Elime bir kitap geçti mi heyecanlanırım. İlk fırsatta okumak için sabırsızlanırım. Kitabı yazan, basan, dağıtan ve tüm emeği geçenleri kutlamak isterim. Çünkü kitap, ilmin, kültürün, eğitimin, gelişmenin, ilerlemenin, dolayısıyla medeniyetin temel aracıdır. Kitapsız bir yere va­rılamaz. Bir toplumun veya bir ülkenin gelişmişliği, refah ve medeniyet­ten payı, basılan kitap sayısıyla orantılıdır.

 Değerli kardeşim Arif Erkan Beyefendi, emekliliğinden sonra kendisini tamamıyla ilmi çalışmalara verdi. Bu çalışmalarla ürettiği eserler bir hayli var. Son olarak çıkardığı; " Arapça-Türkçe Büyük Söz­lük" ün yoğun ve yorucu bir çalışmanın ürünü olduğu anlaşılıyor. Lügat incelendiğinde büyük bir titizlikle hazırlandığı açıkça görülmektedir.

Bu lügat, Arapça öğrenmekisteyen herkesin faydalanabileceği bir müracaat kaynağıdır. Bilhassa İmam-Hatip Liseleri ile İlahiyat Fa­kültesi öğrencileri için çok önemlidir. Arapça'sını geliştirmek, ilerletmek isteyenlerin de müracaat kitabı olma niteliğindedir.

Arif Erkan'ı bu titiz çalışması nedeniyle tebrik eder, ileriki çalış­maları için de başarılar dilerim.

Prof. Dr. Fahri Kayadibi

İstanbul Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi

                                    TAKDİR

 Aziz kardeşim Arif im, hazırladığın bu Lugatı takdirle karşılıyo­rum. Hayret ediyorum, ne sabır, ne büyük zaman ve ne büyük emek sarfedilerek ortaya konmuş bir çalışma. Takdir ediyorum, doğrusu mu­azzam ve hacimli bir sözlük. Allah (c.c) Arifkardeşimin kendisine ecrini ve mükafatını versin, öbür dünyada kendisi için zuhr olsun ve Cenab-ı Hak, Arifi Cennetine alsın.

Son devirde maalesef Türk ilim adamlarının iyi bir Arapça Türkçe lügatları olmadı. Bu konuda yapılan bazı çalışmalar ve yayınlar takdire şayan olmakla beraber ciddi ve kafi görülmemektedir. Daha ciddi çalışmalara ihtiyaç var. Hayrettin ve Bekir beylerin hazırladıkları sözlük şüphesiz hizmetini vermektedir. Önceden "Kamus" ve "Ahter" gibi eserler veya doğrudan Arapça'dan Arapça'ya eserler kullanılabili­yordu. Dua ederim ve umarım ki Arif kardeşimin bu çalışması, gereken rağbeti görür, hizmeti yapar ve boşluğu kısmen de olsa doldurur.www.kitaptakipcileri.com

       Umarım ki ileride bizlerin de "La Rouse" gibi, "Webster" ve "Oxford" silsilesi gibi, Arapça dili ile ilgili Farsça'yı da içeren ve Os­manlıca da artık o yabancı dil kategorisine düştüğü için o saha da dahil olmak üzere, seri halinde önemli sözlüklerimizolur ve güçlü kuruluşlar buna da gönül verir.

İngilizlerin, Arapça-İngilizce Lane'ı ve Fransızların Kazimirski'leri ve Belot'ları var, Türk ilim adamlarının da güçlü sözlükleriolması dileğimizdir. Arifkardeşimizi bu çalışmasından dolayı tebrik ederim.

                                                     ÖNSÖZ

Rahman ve Rahîm olan Allah'ın adıyla...

İnsanı yaratan, akıl ve konuşma nitelikleri ile onu yaratıkların en üstünü kılan Yüce Allah'a hamd olsun. Semavî kitapların sonuncusu olup, arapçaola­rak inen Kur'ân'ı insanlara en iyi biçimde tebliğ ve beyan eden sevgili peygam­berimiz Muhammed Mustafa'ya, onun âline ve ashabına da salât ve selâm ol­sun. www.kitaptakipcileri.com

Kur'ân'ı ve İslâm'ı en iyi biçimde anlatmak, ilmi ve irfanı yaymak, cehalet ve sapıklığı kovmak için binlerce kitap yazan ve çok değerli eserler meydana getiren İslâm âlimlerinden de Allah razı olsun.

Konuşmak, düşünce ve maksadlarını dil ile beyan etmek insana mahsûs bir niteliktir. Bunun içindir ki âlimler, insanı, "Konuşan hayvan" diye tarif etmiş­lerdir. Düşünce ve maksadları, bir dil ile doğru ve iyi beyânedebilmek, önce o dilin kelimelerini iyi bilmekle mümkün olur.www.kitaptakipcileri.com 

Kur'ân, islâm'dan önce bile çok gelişip her çeşit manayı ifâde edebilecek bir zenginliğe sâhib olan arap dili ile inmiştir. Hattâ Hz. Muhammed'in en bü­yük mucizesi; arapları, en ileri gittikleri bir fende, yani arap dil ve edebiyatında âciz bırakmak için, lafız ve manâ bakımından bir mucize olan Kurân-ı Kerîm'dir.

İslâm âlimleri, Kur'ân'ın i'câzını, fesahat ve belagatını, ince manâlarını açıklamak ve arapçayı öğrenmek isteyenlere kolaylık sağlamak için İslâm'ın ilk asırlarında lügat çalışmalarına başlamışlardır. Böylece zengin arap dilini, daha da zenginleştirmişlerdir.

 Arapçada ilk lügat çalışmasını, hicrî ikinci asırda yaşamış olan İmâm Halil İbni Ahmed yapmıştır. Eserine "ayn" harfi ile başladığı için, lügati, "Kitâb'ul-Ayn" adı ile tanınmıştır. Yaptığı lügatin tertibinde; harflerin ağızdan çıkarken verdiği seslere dayanarak, mahreçleri göz önünde bulundurmuştur.

Hicrî dördüncü asırda yaşayan, Ebû Nasr İsmail İbni Hammâd el-Cevherî, "es-Sıhâh Tâc'ul-Lüga ve Sıhâh'ul-Arabiyye" adlı lügati yazarak, lugatçalış­malarına yön veren bir metod ortaya koymuş ve bu hususta kendinden sonra gelenlere öncülük etmiştir.

 Cevheri, kelimelerin son harfini alfabetik sıraya koymuş ve kelimenin ilk harfini de aynı harfle biten kelimeler içinde alfabetik sıraya tâbi tutmuştur. Ke­limenin kök harflerinden son harfe "bâb", ilk harfe "Fasıl" adını vermiştir.

Hicrî beşinci asırda yaşayan Ebu'l-Meâli Muhammed İbni Temim el-Bermekî, zamanımızda çok yaygın olan lügat tertibini îcâd eden kimsedir. Kelimeyi meydana getiren harfleri alfabetik sıraya koyarken, kelimenin birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü kök harflerini göz önünde tutmuştur. Bu tertibin de zor tarafları vardır. Okuyucu bu lügatta aradığı kelimeyi bulabilmesi için bin­lerce kelimeninkök harflerini önceden bilmek zorundadır. Bu sebeble ben, lügatımızda bu tertibi de tercih etmedim. Bence en kolay tertîb, kelimeleri ol­duğu gibi alıp bunları ilk harflerinden başlayarak alfabetik sıraya koymak sonra yanında kök harflerini parantez içinde göstermektedir. Nitekim değerli arapça lügatlardan " er-Râid " böyle yapılmıştır. Ben de onun tertibini örnek edindim.

 Bu lügati hazırlarken faydalandığım diğer lügatlar şunlardır:

 el- Mu'cem'ul-Vasît (Mecma'ul-Lügat'il-Arabiyye - Kahire).

1. Tertîb'ul-Kâmûs'il- Muhit. (Tertîb eden: T. Ahmed ez-Zâvî).
2. Lisân'ul-Arab (İbni Manzûr).
3. es-Sıhâh Tâc'ul-Lüga ve Sıhâh'ul-Arabiyye. (Yeni tertîb: N. Maraşlâ, Ü. Maraşlâ).
4. el-Ukyânûs'ul-Basît fi Tercemet'il-Kâmûs'ul-Muhît. (Kâmûs'ul-Muhît'it tercümesi Okyanus: A. Âsim Efendi).
5.  Ahterî-i Kebîr. (M. İbni Şemseddîn).
6.  el- Kâmûs'ul- Arabiyy'ul-Muâsır. (Haz. İ. M. Yolcu, N. Çetin).
7.  Mu'cem'ul-Mustalahât'il-Arabiyye. (M. S. Çögenli).
8.  Osmanlıca Türkçe Sözlük. (M. Nihat Özön).
9.  Türkçe Sözlük. (Türk Dil Kurumu).

 www.kitaptakipcileri.com

Ben, hazırladığım bu yeni lügata;  " Arapça-Türkçe Büyük Sözlük " adını verdim. Bu lügatin özelliklerinişöyle sıralayabilirim:

1-    Lügatımızda kelimeler olduğu gibi alınmış, fiillerin önce mazisi, sonra müzâri ve masdarı verilmiş, mezîd bâblarda kök harfleri parantez içinde belir­tilmiştir.

2- Önce kelimenin arapçası ve cümleiçinde kullanılışı, sonra da türkçe kar­şılığı ve varsa diğer çeşitli manâları sırayla yazılmıştır.

3- Fiillerin manâları; kullanıldıkları bâblar ve harf-i çerlere göre değiştiği için, özellikle hangi harf-i cerr ile kullanıldığı belirtilmiştir. Bundan dolayı oku­ yucu, şayet kelimenin birden fazla manâsı verilmişse, aradığı manânın hangisi olduğunu tayin edebilmesi için harf-i çerlere dikkat etmesi gerekir.

4- Lügatımızda önce kelimenin normal manâları rakamlarla sıralanmış, sonra bu kelime ile yapılmış deyimler (tabirler) ve sonra da, eğer varsa terimler (ıstılahlar) kısaca açıklanmıştır.

 5-  Lügatimiz yaklaşık olarak (60) bin ana madde ihtiva etmektedir. Her ana maddenin de, kiminin bir, kiminin de ondan fazla manâsı olduğu göz önünde bulundurulursa, lügatimiz en azından (250) bin değişik manâlı kelime içer­mektedir.

Böyle büyük bir kelime ve manâ zenginliğine sâhib olan arap dili hakkında lügatyazmak kolay bir iş değildir. Bunun içindir ki, türkçede meselâ; tefsir, ha­dîs, fıkıh, kelâm, târih v.s. hakkında yüzlerce kitap yazılmış veya tercüme edil­miş olduğu halde, Arapça Türkçe lugat olarak pek fazla eser yoktur. Çünkü lu­gat yazmak, iğne ile kuyu kazmak gibi çok zaman alan yorucu bir iştir.

 Altıyüz küsur yıllık Osmanlı târihinde Arapça Türkçe lügat olarak ancak bir kaç eser bulabiliyoruz. Terim ve deyim (ıstılah ve tabîr) lügatlarıise hiç yoktur.www.kitaptakipcileri.com

Bunlardan biri, Fîrûzâbâdî'nin Kâmûs'ul-Muhît'ini türkçeye ilk tercüme eden Merkez Zade Ahmed Efendi'nin (ölm. M. 1556) Bâbûs adlı lügatidir. Bu eser, matbu olmayıp, İstanbul kütüphanelerinden bazılarında yazma nüshaları vardır.

Fîrûzâbâdî'nin Kâmûs'ul- Muhît'ini, Âsim Efendi (Ölm. M. 1819-20) "Ok­yanus" adıyla, açıklamak olarak ikinci kez tercümeetmiştir. Bu eser üç veya dört büyük cilthâlinde basılmıştır.

Cevherî'nin, "es-Sıhâh"ı da, Pîr Mehmed Ibni Yûsuf Ankaravî (Ölm. M. 1481) nin tercümesinden sonra Mehmet Vânî tarafından (Ölm. M. 1592) daha mükemmel olarak türkçeye tercümeedilmiş ve bu lügat "Vankulu Lügati" adıyla anılmıştır.

Karahisark Mustafa Ibni Şemseddin (Ölm. 1560-61) de, Cevherî'nin "es-Sıhâh"ını esas alarak, "Ahterî" adıyla tanınan pratik ve popüler bir lügat kitabı meydana getirmiştir.

Osmanlı devrinde hazırlanan bu lügatların; yazısı, tertibi, ifâdesi, kullanı­lışı zor ve yeni kelimeleri de ihtiva etmedikleri için, zamanımızda yeterli olma­maktadır.

Cumhuriyet devrinde ise ufak tefek öğrenci lügatlarınıbir tarafa bırakacak olursak, Mevlüt Sarı'nın, büyük ölçüde Asım Efendi'nin Kâmûs tercümesine dayanarak hazırladığı el-Mevârid adlı Arapça-Türkçe lügattanbaşka geniş kap­samlı ve yeterli bir lügatyoktur. Bu lügat da, kök harfleri esas alınarak tertîb edilmiştir.

Benim hazırladığım lügat ise, bâb, fasıl veya kök harflerine göre değil, ke­limeleri olduğu gibi, alfabetik sıraya koyarak hazırlanmış olup, okuyucuyaen kolay gelen tertîb de budur.

Şunu hatırlatayım ki arapça, bir Kur'ân dili olup, Yüce Allah son kitabınıdünyânın en zengin dillerinden biri olan bu dille göndermiştir.

Arapçanın bu zenginliği, her çeşit manâyı, ince farklarıyla ifâde edebilecek kelime ve ifâde zenginliğine sâhib olmasındandır.

Merhum hocam Osman Keskioğlu, "Kur'ân-ı Kerîm Bilgileri" adlı kita­bında (S. 177) bu konuda şöyle demektedir:

"Gerçekten arapça, müteradifler bakımından çok zengin veya yüklüdür. Müteradif gibi gösterilen kelimeler arasında ince bk fark da yok değildir. Lafzı başka başka olan kelimelerin manâsı bir olursa ona (Müteradif = eşanlamlı) diyoruz. Kamh, bürr veya kuûd ve cülus gibi. Lafzı bir, fakat manâsı başka olan kelimelere ise (müşterek) denir. (Ayn) gibi ki, bir çok anlamlara gelir.

Bugün arapça, dünyanın en zengin lisânı sayılıyor. Kelime çok. Lügat top­lanırken, muhtelif kabilelerin şîve ve lehçeleri hep tesbît olunarak, hattâ peltek söylenenlerin telaffuzu bile gösterilerek ayrı ayrı alınmış, lügatin hacmi büyü­müş, arapçada balın 80 adı var. Kılıcın 50, arslanın, atın, devenin 1000'e yakın isimleri var. Kâmûs sahibi Mecdüddîn Fîrûzâbâdî böyle müteradifleri toplaya­rak (er-Ravd'ül-Meslûf fî mâ lehû ismâni ilâ ulûf) adlı müstakil bir eser yaz­mıştır."

 www.kitaptakipcileri.com

Bazı dillerin üzerinden asırlar geçince, zamanla değişikliğe uğrar. Hattâ Önceleri aynı dili konuşurken, sonra birbirlerinden uzak kalan aynı milletin in­sanları, onların nesilleri, asırlar sonra bir araya geldikleri zaman, dillerinde meydana gelen değişiklikten dolayı birbirlerini anlamaz olurlar. Zamanımızdaki Türk devletleri buna bir misâldir.

Oysaki arapçada, aradan onbeş asır geçmesine rağmen, arapların Kur'ân dili etrâfında toplanmaları sayesinde pek fazla değişiklik olmamış, sâdece ilim, sanat, fen ve tekniğin ilerleyip yeni icâd ve olayların zuhur etmesi sonucu bazı kelimeler türetilmiş, böylece arapça daha da zenginleşmiştir. Dünyâda en az değişen dillerin başmda arapça gelmektedir. Resûlullah (s.a.v.) devrinde yaşa­mış bir sahâbî dirilip bugün araplarla konuşsa, rahatlıkla birbirlerinin dilini anlarlar.

Sözün kısası, tam 5 yılımı harcayarak hazırladığım bu lügattanmaksadım islâm'a, müslümanlara, ilme ve irfana nâçiz bir hizmette bulunmaktır. Bu uzun ve yorucu çalışmayla elde ettiğim maddî kazanç az bir şey olup zâten gayem o değildir. Esas beklediğim kazanç, bu kitaptan faydalananların hayır duaları ile elde edeceğim Allah'ın rızâsı ve uhrevî mükâfaattır. Bu vesîle ile, okuyucuların hayır duâlarını bekler ve eğer bütün dikkatimize rağmen benden veya baskıya hazırlayanlardan bir hatâ sâdır olmuş ise hoş görülüp, mümkünse düzeltilme­sini dilerim. Bir Alman filologu : " Yanlış ve eksik, sözlüklere tanınmış bir imti­yazdır." demişse de biz yine de yanlış yapmamaya gayret ettik. Burada emeği geçen herkese teşekkür ederim. Bilhassa kitap yayıncılığı alanında büyük hiz­metleri olup, hazırladığım birçok eseri itinâ ile yayınlamış bulunan dostum merhum Alaaddin Sağlam'ı rahmetle anar ve onun yolunda yürüyen evlâdın­dan biri olan Huzur Yayınevi sahibi muhterem Faruk Sağlam'a da, bu " Arapça Türkçe Büyük Sözlük " ün yayın işini üzerine aldığı için teşekkür ederim.

Ayrıca bu eserin çok zor olan dizgi işini seve seve üzerine alan Yasin Yayı­nevi sahibi muhterem Erdem Eren'e, Dizgi çalışma gurubuna ve diğer emeği geçenlere de teşekkür ederim.

 Arif ERKAN 

 www.kitaptakipcileri.com