İhyau Ulumiddin, İmam Gazali, Büyük Boy 1. Hamur, 4 Cilt Takım

 
Allah (cc)'ı unutanları, Allah (cc)'ın unutacağı Kur'anî bir düstûrdur. Bu bakımdan unutanların unutulacağı bir dünyada, unutulanların inzârı/uyarıl-maları vazifesi, pek tabiidir ki, İslâm davasının mümessillerince deruhte edi­lecektir. Nitekim güzel ahlâkı tamamlamakla görevli bir peygamberin ümme­ti içerisinde bu vazifeyi deruhte etmiş, sadece Müslümanlara değil, gayri Müs­limlere dahi güzel ahlâkın fikren ve amelen bir numuneyi imtisali olmuş ni­ce İslâm âliminin yetiştiği ve bu âlimlerin gerek sözleriyle gerekse eserleriyle insanlığı İslâm'ın pak ve temiz yoluna irşat ederek insanlığın vicdanında müs­tesna bir mevki işgal ettikleri de tarihen sabit bir hakikattir.www.kitaptakipcileri.com
 Yunan felsefesinin tesiriyle yeni doktrinlerin gelişerek zevk ve sefahete müheyya kitleler nezdinde itibar kazandıkları, ulema ve hükemadan kendile­rine rehberler buldukları, yozlaşmış ve kuru bir fıkıh anlayışının mal mülk edinme vasıtası haline getirilerek dinin istikametinin gereği olan âhiret bilin­cinin dumura uğradığı, Batınîler'in siyasî destek ve maksatlar yoluyla dehşet saçtıkları ve nihayet İslâmî ilimlerin kuru ezber ve, tekrarlarla medrese temrin­leri ötesinde bir mânâ ifade etmediği bir dönemde; evet İslâm'ın maksadı­nı/maksatlarını yeni bir ruh ve ihlâslı bir solukla dile getirecek, günümüzdeki batılılaşma/modernleşme sadmesine benzer Helelenistik bir sadmeye göğüs ge­recek ve âdeta ölmüş olan İslâmî ilimleri yeniden İhya edecek bir mütefekkire, bir müceddide ihtiyaç bulunduğu bir zamanda İslâm ümmeti ferisinden imam Gazali adında bir zat zuhur etmişti ve fakir bir ailenin çocuğu olarak büyümüş ve küçük yaşta yetim olarak tahsilini sürdürmüş bu dehâ, İslâm âleminin vic­danına tercüman olarak ümmetin makus talihini -hiç değilse bir süre- tersine çevirmişti.www.kitaptakipcileri.com
İşte şu anda elinizde tuttuğunuz İhya-yı Ulumid Din (İslami İlimlerin Canlandırılması) adlı kıymetli eserin müellifi olan bu mümtaz âlim -hayatı­nın, görüşlerinin ve eserlerinin anlatıldığı bölümde de görüleceği üzere- de­vasa bir külliyâtın sahibidir ve İhya-yı Ulum'id-din adlı kitabı nın bu külliyat içerisinde müstesna bir mevki ihraz ettiği de bir vakıadır.
 
Âdeta tek başına tüm İslâmi ilimlerin bir ansiklopedisi mahiyetindeki bu esere olan ihtiyacın öneminin idrakinde olan yayınevimiz, çeyrek yüzyılı aşkın bir süre önce bu eserin tercüme edilip yayınlanmasına öncülük etmiş, 5 ve 10 ciltlik düzenlemelerle okuyucuya ulaşmasını sağlamıştı.
 
İhya 'nın Zebidî tarafından yapılan ünlü İthaf'us-Saade adlı şerhinden isti­fadeyle gerçekleştirilen tercümenin dilinin günümüz Türkçesine nazaran es­ki kalması, Arapça metinlerin dizdirilmeyip hattata yazdırılmasından dolayı metnin tertip ve tanziminde ortaya çıkan mizanpaj güçlüklerinin yol açtığı so­runlar ve buna benzer bazı nedenlerden dolayı eserin redakte ve tashih edilip daha anlaşılır, daha güzel ve daha titiz bir düzenlemeyle yeniden neşredilme­si bir ihtiyaç ve hatta bir zorunluluk halini almıştı. 
 
Bu sebeplerden ötürü yayınevimiz okuyucularının teveccühüne lâyık ola­bilmek için eserin daha temiz ve anlaşılır bir Türkçeyle, daha güzel ve daha ti­tiz bir düzenlemeyle yeniden basımını kararlaştırarak Dücane Cündioğlu'nun editörlüğünde eserin redaksiyonu ve yeniden düzenlenmesi için hummalı bir çalışma başlattı ve modern basım teknikleriyle hiç bir masraftan kaçınılmadan yapılan ve uzun bir süre alan çalışmalardan sonra elinizdeki eser yeni haliyle ortaya çıkmış oldu.
  Eserin neşrinde gerçekten büyük hizmetleri geçmiş olan Sayın Dücane Cündioğlu'na, Ertuğrul ve Hakan Özalp'e, Arapça metinlerin dizgi ve tashihi­ni yapan Ebu Hamza'ya, eserin dizgi ve mizanpajında sabır ve tahammül gös­tererek büyük bir titizlikle çalışan Bahar Dizgi mensuplarına bu vesileyle şük­ranlarımızı sunmayı bir borç telâkki eder ve son olarak siz okuyucularımızın teveccühleri doğrultusunda çalışmalarımızı şevkle ve sorumluluğumuzun bi­lincinde  olarak sürdüreceğimizi bildiririz.Gayret bizden, tevfîk Yüce Allahtandır. 
            25 Yıl Sonra!
 Yıllar sonra İhya-yı Ulumid-din'in  yeni neşrini siz kıymetli okuyuculara sunarken önce Allah Teâlâ (cc)'ya hamd eder, Rasûlüne, onun mümtaz âline ve ashabına salât ve selâm ederim!
  www.kitaptakipcileri.com
Aziz okuyucular!
 
 Elinizde tuttuğunuz bu eseri yaklaşık 30 sene önce ter­cüme etmiş ve o günün şartları ve teknik imkânlarının elverdiği ölçüde elim­den geleni yaparak Allah (cc)'ın izniyle neşretmiştim. O günleri müdrik olan­lar gayet iyi bilirler ki, o dönemde matbaalar hantal makinelerden ibaretti ve bir kitabı ancak uzun uğraşlardan sonra yayınlayabilmek mümkün olabiliyor­du. Öyle ki, 10 ciltlik bir eserin dizilip basılmasının, ciltlenip piyasaya arz edil­mesinin aylar değil, yıllar aldığını söyleyecek olursak hiç de mübalağa etmiş olmayız! Hele benim gibi eserin hem tercümesini ve tashihini yapıp hem cil­diyle hem de tab'ıyla meşgul olan, üstelik satışıyla da uğraşmak durumunda kalan bir kimsenin ne denli müşkülatlara maruz kalacağını, ne türden meşak­katler çekeceğini takdir edersiniz.
 
O zamanlar şimdi olduğu gibi modern ve gelişmiş bir şekilde, eserlerde geçen ayet ve hadislerin asıllarının Arap harfleriyle dizdirilmek imkânı yoktu. Bu bakımdan biz de İhyâ'da geçen ayet ve hadislerin Arapçalarını bir hattat kardeşimize yazdırmış, ancak çuvallarla taşınabilecek miktardaki klişeler yo­luyla eseri tab' ederek ve her şeye rağmen pes etmeden bu kıymetli eseri siz­lere ulaştırabilmiştik.
 
Bütün bunların benim güç ve kuvvetimle olmadığının idrakindeyim. Mevla'mın lütuf ve keremi olmasaydı, benim gibi maaşından başka bir geliri olmayan, İstanbul gibi büyük bir metropolde on iki nüfusun maişetini deruh­te eden aciz bir kul, bu denli zorlu bir işte muvaffak olabilir miydi? Evet, ger­çekten de Allah Teâlâ (cc)'nın bir lütfü, bir fazlı idi, o hummalı gayret, o zevk­li uğraş!
 
Bugün ise -Allah (cc)'a hamdolsun!- çocuklarım büyümüş ve işin başına geçmiş bulunuyorlar. Allah (cc)'ın izni ve bereketiyle -en azından yıllar önce çektiğimiz teknik sıkıntılara maruz kalmaksızın- şimdi yayıncılık faaliyetlerini onlar sürdürüyorlar. Müslüman olmanın gerektirdiği İslâmî şuur ve hassasi­yeti müdrik olarak yayınlanacak eserlerin gerek muhteviyatı gerekse basımı konusunda gerekli titizliği göstereceklerine ve İslâmî sahada yayıncılık yapma­nın ciddi bir iş olduğunun ehemmiyetini unutmadan kıymetli eserler neşre­deceklerine inanıyor ve bu yoldaki çabalarında yüce Rabbimden kendilerini muvaffak kılmasını ve onları sırat-ı müstakimden ayırmamasını niyaz ediyo­rum.
 
Bir ekip çalışmasıyla uzun çabalar sonucunda ve ellerinden geleni yaparak İhyâ'nın bu yeni basımını gerçekleştirdiler ve İhya'nın bugünkü mümtaz ve müstesna tertip, tanzim, cilt ve baskısıyla yepyeni, taptaze ve zevkle okunabi­lecek bir eser ortaya çıkardılar. Allah (cc) hayırlı kılsın ve devamını nasip et­sin!
 
Bu yeni baskısında eserin editörlüğünü ve redaksiyonunu deruhte eden Dücane Cündioğlu kardeşime ve ayrıca Ertuğrul ve Hakan Özalp'e, Arapça metinlerin dizgi ve tashihini yapan Ebu Hamza kardeşime, eserin ortaya çık­masında emeği geçen herkese teşekkür eder, kendilerini can u gönülden teb­rik ederim! Allah (cc) hepsinden razı olsun, "saadet-i dâreyn"e nail olsunlar! Amin.
 Ali Arslan 
 
                        ÖNSÖZ
  
Gazali Kimdir?
 Subkî Tabakat'ında. Gazâlî'yi şöyle anlatır: Aslen Tûs şehrinden olan Gazâlî'nin adı, Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed, künyesi Ebu Hâmid el-Gazâlî, lâkabı ise Hüccet'ül-İslâm''dır.
 
O İslâm dininin, insanoğlunu Dâr'üs-Selâm'a. (Cennet'e) götüren bir delil ve burhanı idi. İlmin çeşitli dallarında söz sahibi olan Gazali, mantık ve mefhum ilminde çok geniş bir bilgiye sahipti.
 
Muasırlarından yıldızlara ulaşan hasımlarını, mücadele edilmesi gittikçe güçle şen bid'atçıları yerle yeksan edecek dereceye yükselen Gazali, bidayet ve nihayet erbabının hedefine eksiksiz bir şekilde varmıştır. O, huzurunda başka aslanlara yer bulunmayan bir aslan idi. O ondördünde parlayan bir ay idi. Fa­kat ayın gündüz parlamadığını herkes bilmektedir.
 
 
O da, herkes gibi bir beşer, fakat kocaman dağ gibi bir beşer... . O, halktan bir parça, fakat dizilmiş inci taşlarının parçası...
 
Hicretin beşyüzüncü senelerinde, karanlık gecelerin yıldızlara ihtiyacın­dan daha fazla ihtiyaç duyulan bir insan olmuş ve felsefî saçmalıklara karşı du­rarak âdeta bütün Müslümanların imdadına yetişmiştir.
 
Hayatı boyunca, İslâm dininin hakikatlerini bütün insanlara pervasızca bildirmiştir, islâm korusunu, mızrağının ucunu dahi lekelemeden saldırgan­ların saldırısından muhafaza etmeye muvaffak olmuştur. Kalemi sayesinde, dinin hakikî hüviyetini örtmeye çalışan şüphecilik bulutları dağılmış, hakikat­ler olduğu gibi herkese görünmeye başlamıştır. Bütün bu ilmî çalışmalar ya­nında kalbi de takva ile dolu idi. Halvethanesinde tevhit denizine dalmış ve ibadetten başka hiçbir şeyi kendisine arkadaş edinmemişti. Dünyaya metelik vermezdi, her bakımdan alışverişini Allah (cc) ile yapmıştı.
 
İmam Münâvî de Gazâlî hakkında şöyle der: O bir denizdi. Öyle bir de­niz ki, ondaki inciler hiçbir denizde bulunmaz. Semalardan daha yüce bir allâme idi. Onun kalbindeki ilim yıldızlarının kıymeti nerede, gökteki yıldızla­rın kıymeti nerede?
 
O, dünyanın bütün bahçelerinden daha üstün bir ilim bahçesidir. Onun ortaya döktüğü değerli inciler sayesinde İslâm milletinin gerdanlığı intizam bulmuştur. İlimlerin engin denizlerine dalıp bid'atçıları geri püskürtmek için gereken çalışmayı yapmaktan bir an bile geri kalmamıştı.
 
Ebü İbrahim Feth b. Ali el-Bağdâdî, Bağdad Tarihi'nin zeylinde Gazâlî için şöyle demektedir: "O öyle bir kimse idi ki, gözler onun gibi konuşan, onun gibi zeki ve anlayışlı kimseyi görmemişti".
 
İbn Mukrî Tuhfet'ül-İrşâd ilâ Sebil'ir-Reşad adlı eserinde Gazâlî için aynen şöyle der: "Onun mübarek ismiyle göğüsler inşirah bulup kabarır, nefisler se­vinir. Onu ağzına alan büyük âlimler övülür ve kitaplar şöhret bulur. Onun namının yayıldığı yerde sesler alçalır ve başlar eğilir".
 
İbn Asâkir, Tarih'inde Gazâlî için uzun malûmat vermekte ve medhüsena-smı yapmaktadır. Hafız b. Semanı de aynı şeyi yapmıştır.
 
Hafız Muhibbiddin b. Neccar el-Hanbelî, Bağdad Tarihi'ne yazdığı zeylde şöyle demektedir. "Gazali her sahada fakîh ve imamlara önderdir".
 
Bütün âlimlerin ittifakı ile ümmetin Rabbânîsidir. Zamanının müçtehidi, önderi ve müceddididir. Bütün bir memleket ondan bahsetmiş, fazileti halk arasında haklı olarak yayılmıştır. Her meslek ve meşrep erbabı tarafından ilim sahasındaki büyüklüğü itiraf ve otoritesi kabul edilmiştir.
 
Sapık bid'atçılar kendisinden korktuğu gibi cedelciler de onun getirdiği deliller karşısında sönüp perişan olmuştur. Dakik ve ince çalışmaları sayesinde bid'atçıların ve ehl-i sünnet'e muhalif olanların maskeleri alaşağı edilmiş ve yırtılmıştır. Bütün hayatında, sünnet-i seniye ve dine yardımdan başka bir he­defi olmayan Gazali'nin kitapları, güzellik ve manevî cemâlde güneş ışığının yeryüzüne yayılışı gibi yayılmıştır. Muvafık ve muhalif herkes kendisini oto­rite kabul etmiştir.
 
 
Doğumu ve Yetişmesi
 
Gazalî, Tûs şehrinde H. 450 senesinde doğmuştur. Babası kendi dükkâ­nında yün eğirerek ve satarak geçinirdi. Ölüm döşeğinde iken oğulları Muhammed ile Ahmed'i arkadaşlarından mutasavvıf bir zata teslim ederek kendisinden şöyle ricada bulunmuştur:
 
"Hattatlığa (yazı yazmaya) çok merak ettiğim halde maalesef bunu öğrenemedim. Fakat benim yapamadığım bu işi su iki yavruma yaptırmak azminde idim. Ne yazık ki Allah (cc)'ın ezelî fermanı gelip çatmış ve benim için ona icabet etmekten başka çıkar yol kalmamıştır. Artık Allah (cc) yolunda dostum ve bir kardeşim olarak yavrularımı sana emanet ediyorum."
 
 
Babalarının ölümünden sonra vasileri onları büyüttü, yazı öğretti ve ilim öğrenmelerine azamî dikkati sarf etti. Babalarından kalmış olan pek az miktar­daki malları bitince, eğitim ve öğretimleri baba dostuna zor gelmeye başladı. Bunun üzerine baba dostu kendilerine şöyle dedi:
 
"Sizin malınızın tamamını size sarf ettim ve bitirdim. Ben ise dünyadan alâkasını kesmiş bir kimseyim; onun için bir servetim yoktur ki, sizin için sarf edebileyim. Bu ne­denle sizin için en uygun şey, ilim talebesi olmanız hasebiyle her şeyinizi karşılayacak bir medreseye yazılmanızdır. Böylece vaktinizi çok kıymetli bir şeyle değerlendirmiş olursu­nuz. "
Bu tavsiye üzerine onlar da bir medreseye yazılarak tahsillerine devam et­tiler. İşte yükselmelerinin temeli burada atılmıştır.
 
Gazâlî, zaman zaman bu duruma şöyle işaret ederdi: "Biz ilmi Allah (cc) için değil, başka şeyler için okuduk. Fakat Allah (cc) sonradan kendine çevirdi".
 
İlme Başlaması

Çocukluğunda memleketin âlimlerinden Ahmed b. Muhammed er-Razi-kânî'den fıkıh dersleri almıştır. Daha sonra Cürcan şehrinde bulunan âlim Ebu Nasr el-İsmailî'den okuyup hocasına kitabının kenarlarına haşiye ve not­lar yazdırtmış ve memleketine dönmüştür.
İmam Esad el-Muhaynî şöyle der: Gazâlî'den bizzat dinledim:
 
Gürcan'dan memleketime dönerken yolda haramiler yolumuzu kesmişti. Birlikte bulunduğumuz kafilede ne varsa hepsini aldılar. Hiç olmazsa gasp edilen kitaplarımı al­mak için arkalarından yürüdüm. Reisleri bana dönerek 'Geriye dön, yoksa seni öldürü­rüz!' dedi. Reise yalvarıp kendisinden Allah (cc) rızası için mallarımı geri vermesini ri­ca ettim. Onların kendi işlerine yaramayacağını söyledim. Bana şöyle dedi:
 
—   Malların neler?
—   Şu torbada bulunan kitaplar. O kitapları dinlemek, öğrenmek ve yazmak için diyar-ı gurbete gittim.
 
 
Bu sözlere katıla katıla güldü ve dedi ki: "Sen nasıl oluyor da 'Bu kitaplar­da bulunanı öğrendim' diyebiliyorsun? Kitapları aldığımız için bütün bilgilerin kayboldu. Kitapların yok olduğu için ilmin de yok olmuş". Bunları söyle­dikten sonra arkadaşlarına kitapları bana vermelerini söyledi. Bu çete reisini, beni irşat etmesi için Allah (cc) konuşturmuştu. Tûs'a döndüğüm zaman üç sene durmadan çalışıp hocamdan öğrendiklerimi ve kitabımın kenarına yaz­dıklarını tamamen ezberledim. Öyle bir hale gelmiştim ki, artık biri yolumu keser de kitaplarımı alırsa ilimsiz kalmayacaktım.
 
Gazali, bu üç senelik hummalı çalışmadan sonra Nişabur şehrine giderek orada İmam-ı Haremeyn Abdülmelik el-Cüveynî'nin (1028-1085) derslerine devam etti. Onun önünde diz çökerek ilmini ilerletti. Mezhep, Hilâfıyat, Cedel, Usûl-ü Fıkıh, Usûl-ü Hadis ve Mantık ilimlerinde tam olarak yetişti. Bütün bu ilimleri tam manâsıyla öğrendikten sonradır ki, bu ilim erbabının sözlerini de iyice anlamıştı.
 
Bu ilimleri yok etmeye çalışanların davalarını ilmî delillerle redde çalıştı, bu işte de büyük bir başarı gösterdi. Bu ilimlerin her dalına ait kitaplar tertip ve telif etti.
 
Zekâsı son derece parlak ve sezgisi son derece gelişmiş idi. Gayet acayip bir yaratılışa sahipti, idrâki son derece ileriydi. Hafızası çok kuvvetli; ince ve derin mânâları ortaya çıkarmakta son derece mahir idi. İlimde bir zirve ve mü­nazarada aşılmaz bir geçitti.
 
İmam-ı Harameyn talebelerini şöyle tarif ederdi: 'Gazali bütün âlemi kap­layan bir denizdir. el-Kiya delici bir aslandır. el-Hevâfıl de yakıcı bir ateştir'.
 
Varmış Olduğu Derece
 
İmam-ı Harameyn vefat ettikten sonra Gazâlî, Nişabur'u terk edip âlim­lerin ve ilim erbabının toplanmış olduğu vezir Nizamülm'ülk'ün Müasker'deki meclisine gitti. Oradaki âlimlerle ve imamlarla ilmî münazaralara gi­rişti. Bu münazaralar sırasında hasımlarını mağlup etti. Hepsi de onun ilmini ve fazlını kabul etmek zorunda kaldılar. Vezir Nizamülmülk, ona lâyık oldu­ğu hürmeti gösterdi. Az bir zamanda ismi her tarafta duyuldu; şöhreti mem­leketin her tarafına yayıldı. 
 
Nizamülmülk, kendi adına inşa ettirdiği Bağdad'daki Nizamiye medrese­sine Gazali 'yi haşmüderris (rektör) tayin etti. H. 484 senesinde otuz dört yaşın­da bulunan bu genç âlim, Bağdat'a büyük bir debdebe içinde girdi. Bağdatlı­lar onu bağırlarına bastı. Vezirleri, melikleri ve emirleri gölgede bırakacak bir şöhrete sahip olmuştu, bir dediği iki edilmiyordu.
 
Nizamiye medresesinde uzun bir süre ilim neşrine devam etmiş, fetva ver­mekle ve telif yapmakla uğraşmış, fakat bir müddet sonra dünya rezaletlerinden, geçici zevk ve sefalardan nefret edip içinde yüzdüğü debdebeli hayatı eli­nin tersiyle itmiş ve Allah (cc)'ın yüce beytine gitmek üzere yola koyulmuştu. Kardeşini yerine vekil tayin ederek H. 488'de ve Zilkade ayında yola çıktı, bir sene sonra Şam'a ulaştı. Şam'da, birkaç gün kaldıktan sonra Kudüs'e gitmek için yola çıktı. Orada da bir müddet kaldıktan sonra tekrar Şam'a döndü. Şam'da bulunan Emevi Camii'nde itikâfa girdi.
 
Zehebî'nin naklettiğine göre Gazali zamanının çoğunu Şeyh Makdisî'nin Mescid-i Emevî'deki zaviyesinde geçiriyordu. (O zaviye bugün Gazâlî Zaviyesi olarak anılır).
İbn Asâkir'in rivayetine göre Gazâlî, Şam'da, on seneye yakın bir zaman kal­mıştır.
 
Zehebî'nin anlattığına göre, Gazâlî Şam'daki Medreset'ul-Eminîye'yı ziyare­te gittiği bir sırada, tesadüfen oranın müderrisi 'Gazâlî şöyle demiştir' diye sö­ze başlar. İşte bu hâdise nedeniyle gurura kapılmaktan korkan Gazâlî Şam'ı terk eder. Şam'dan ayrıldıktan sonra memleketi gezmeye başlar. Bu arada Mı­sır'a, oradan da İskenderiye'ye gider. Bir süre de orada kaldıktan sonra, Mağ-rib sultanı Yusuf b. Taşfın'in âdil bir padişah olduğunu işittiği için onu ziyaret etmeyi tasarlar. Fakat tam bu sıralarda sultanının ölüm haberi Mısır'a kadar ulaşır.
 
Ülkeleri gezmeye devam ederek türbeleri, camileri ve yatırları ziyaret eder. Ebrar'ın terbiyesiyle nefsini terbiye etmek için zorluklara katlanarak ba­zen çöllerde ve tenha yerlerde kalırdı. İbadetlerin ağır yükünü taşımaya ta­hammül göstererek nefsinin terbiyesine çalışırdı.
 
Varlıkların kutbu, her mevcuda rahmet olacak bir seviyeye gelinceye kadar bu çalışmalara devam etti. Rahmanın rıza yoluna ve imanın merkezine ulaştı­racak bir rehber oldu. Hac farizasını eda edip Bağdad'a döndüğü zaman vaaz ve nasihate koyuldu. Ehl-i hakikatin diliyle konuşmalar yapmaya başladı. İşte tam bu sıralarda İhya adlı meşhur eserini telif etti.
 
Bazı eserler, Gazâlî'nin seyahat ve zühdünün sebebini şu şekilde anlatır:
 
Bir gün halka vaaz verirken, kardeşi Ahmed içeri girer ve şu şiiri okur:
Halkı zayıf görünce kendini kuvvetli saydın, kuvvetlenmeleri için gayret sarf ettin;
 
Onlar kuvvetlenip yol alınca yorgunluk seni geride bıraktı. Hidâyet edici oldun, fakat kendin hidâyetten uzak kaldın. Halka vaaz ve nasihat ediyorsun; fakat neden kendin işitmez oldun?
Ey keskinletici taş! Ne zamana kadar demirleri keskinleştirip kendin kör ve kesmez olarak kalacaksın?
İşte bu şiir Gazâlî'nin dünya zevklerinden ilgisini kesmesine sebep oldu.
Nişabur'un hatibi Abdülgaffar b. İsmail el-Fârisî, Gazâlî'nin üstün vasıf­larını anlattıktan sonra sözlerine şöyle devam eder: 'Dünyanın geçici zevkleri­ni terk edip zühd ve takvaya daldı. Hacca giderken Şam'a uğradı ve orada on seneye yakın bir zaman kaldı.' Burada bulunduğu sıralarda gezer ve ziyaretler yapardı'.
 
İhya-ı Ulum'id-din gibi emsali görülmemiş bir eseri, el-Erbaîn gibi -çap bakımından- küçük kitaplarını yazdı. Bu kitapları tetkik edenlere Gazâlî'nin ilmî kıymetinden bahsetmek mânâsız bir iştir.
 
Nefsinin temizlenmesine, ahlâkının gelişmesine, dünya ve âhiret saadeti için bütün zamanını sarf etti. Halkı hidâyete çağırdı; âhireti güzel, dünyaya tapmayı çirkin olarak göstermeye çalıştı. Âhiret yolculuğunun tedbirine, bu yolun rehberlerine hürmet etmeye çağırdı. Bu sahada tam olarak yetiştikten sonra memleketine döndü. Evine kapanarak düşünce deryasına daldı. Vakitle­rini ibadetlerle değerlendirdi. Bu hâli bir süre devam etti. Bu esnada birçok ki­tap yazdı. Fakat hiçbir yazar Gazali'nin yolunu tenkîd edemedi. Onun gidişa­tına dil uzatamadı.
 
Şehitler Gülü diye anılan Nizâmülmülk'ün oğlu Fahrülmülk vezir olunca­ya kadar Gazâlî uzlet köşesinden ayrılmadı. Bu büyük vezirin zamanında Ho­rasan illeri dünyanın en ileri diyarı hâline geldi. Fahrülmülk'e, Gazâlî'nin fa­zileti, ilmî derecesi, sağlam akidesi ve temiz yaşantısı anlatıldı. Bunun üzerine vezir, Gazâlî'nin huzuruna giderek vaaz u nasihatini dinledikten sonra Gazâlî'ye ilminden, faziletinden ve nasihatlerinden mutlaka istifade edilmelidir. Herkesin istifade etmesi için de halvetten çıkıp herkese ders ve nasihat ver­men gerekir' deyince Gazâlî müspet cevap vererek derhal Nişabur'a gitti. Orada Meymunet'un-Nizamiye adlı medresede yeniden ders vermeye başladı.
 
 
Gazâlî, devlet idarecilerinden yakasını kurtaramadığı için yeniden müder­risliğe başlamıştı. Onun için okuttuğu derslerden öğrencilerin faydalanmala­rını niyet ederek böylece çalışmasını değerlendirdi. Eskiden yaşadığı debdebe­li hayata dönmeyi hiç ama hiç aklından geçirmiyordu. Rütbeden şiddetle ka­çıyordu. Aleyhinde nice ihbarlar yapıldı, fakat bunların hiçbirini kaale almadı, ehemmiyet vermedi. Aleyhinde bulunanlara tenezzül edip cevap dahi verme­di. Onu defalarca ziyaret ettiğim halde kendisinde eski haşinliğin ve kibrin zerresini dahi görmedim. Daha önceleri geniş ilmiyle, halk arasındaki itibarıy­la, ibâdeti ve derecesi ile o derece mağrur idi ki, her gelene hakaret bakışları yağdırırdı. Fakat şimdi tam tersi bir insana rastlamıştım.
 
O kibir ve gururun yerini yüce bir ahlâk ve tertemiz, berrak sıfatlar doldurmuştu. Onun aldatıcı bir elbiseye büründüğünü zannederdim. Derin tet­kik ve teftişten sonra bunun bir gösterişten ibaret olmadığına kesinlikle karar verdim. Anladım ki, tam manâsıyla uyanmış, ilimlerde derinleştikten sonra Allah Teâlâ (cc)'nın kendisine ihsan ettiği istidâdıyla irfanların tahsiline koyul­muştu.
 
Muamele ilminin dışında kalan garip ilimlerin tahsilini başarıyla tamamla­dı. Sonunu düşünerek kendisini âhirette mes'ud edecek yolları aradı Farmedî'nin sohbetine devam ederek önündeki yolun açılmasını istedi. Mürşidinin kendisine yapmasını tavsiye ettiği nafile namazları, zikirleri ve evradı titizlikle yerine getirdi. Zikirlere ve tefekküre çok büyük önem verdi. Onun için sâliklerin geçmeye mecbur olduğu bütün geçitleri hızla geçti.
 
Bundan sonra ilmin çeşitli dallarına daldı; ince manâlı ilim kitapları üze­rinde çok derin tetkiklerde bulundu. Bu çalışmasının semeresi olarak kendi­sine o ilimlerin kapısı ardına kadar açıldı. Bir müddet delillerin mukayesesini yaparak meseleleri etraflıca çözmeye uğraştı. Daha sonra kendisini her şeyden meneden ve Allah (cc)'tan başka her şeyden uzaklaştıran bir korku hâli kendi­sinde belirmeye başladı. Bundan dolayı mâsivadan elini eteğini çekmek onun için çok kolay oldu.
 
Gazâlî bu devrelerden geçe geçe nefis terbiyesinin bütün devrelerini ta­mamladı. Hakikatler kendisine bütün açıklığı ile görünmeye başladı. Artık bi­zim kanaatimize göre o gelecek saadete bihakkın ulaşmıştı.
 
Kendisinden vezir Fahrülmülk'ün davetini kabul ederek Nişabur'a gel­meyi nasıl kabul ettiğini sorduğumuz zaman bize şöyle cevap verdi: 'İslâm'a davetten geri kalmayı ve ilim talep edenlere faydalı olmamayı dinen caiz gör­mediğim, hakkı haykırmak vaktinin geldiğine inandığım için vezirin davetini kabul ettim. Onun için bu davete uymakta mazurum'.
 
Sonradan Nişabur Medresesi'nin müderrisliğini terk ederek tekrar evine çe­kildi. Fakat bu seferki çekiliş öncekilere benzemedi. Tam evinin bitişiğinde ta­lebelere bir medrese ve sûfîlere de bir tekke yaptırdı. Vaktinin bir kısmını Kur'an'ı öğretmeye tahsis etti; bir kısmını da ehl-i kalb'in sohbetine ve diğer kısmını da talebelerin dersine hasretti. Ne kendisinin ve ne de yanındakilerin bir dakikası bile boşa geçmezdi. Onun meclisinde ilimden başka hiçbir şey ko­nuşulmazdı.
 
 
Gazali Hakkında Neler Söylendi?
 
İmam Subkî ârif-i billâh Şeyh Ebu'l-Hasen eş-Şâzelî'den şöyle nakleder: "Gazâlî zamanının efendisi, dili ve bereketi idi. Ben rüyamda Allah (cc)'ın Râsûlü'nü gördüm, Hz. Musa (as) ve Hz. İsa (as)'ya soruyordu: 'Sizin ümmeti­nizde İmam Gazâlî gibi biri var mıdır?' Onlar 'hayır' diye cevap verdiler".
 
Zamanının efendisi Ebu'l-Abbas el-Mersî'den Gazâlî hakkında sorulduğu zaman şöyle cevap verdi: 'Ben Gazâlî'nin sıddîklara mahsus en yüksek maka­ma çıktığına şehâdet ederim'.
 
Kutûblar üçtür:
 
İlimlerin kutbu (Gazâlî)
Hâllerin kutbu (Beyazıd-ı Bistâmî)
Makamların kutbu (Abdülkadir Geylânî)
 
Bu hüküm el-Kasd ve's-Sâdâd adlı eserde yazılıdır. Aynı eserde şu satırlar da yer almaktadır: 'Bu elbiseyi Gazâlî ördü; Abdülkadir (veya Şârânî) giydi. Biz de ona gereken nakşı işledik; fakat giyecek insan nerede?'
 
Bu sözde, Gazâlî'nin ve Şârânî'nin ledünnî ilimlerde çok ileride oldukları­na işaret vardır.
 
Abdüllâtif el-Mutrî bir mektubunda İmam Subkî'ye Gazâlî'yi sorunca şu cevabı almıştır: 'Gazali hakkında insan ne söyleyebilir? Onun ismi ve fazileti bütün dünyayı kaplamıştır. Onun sohbetini dinleyen ve kitaplarını okuyan, hakikî değerinin, isminden çok daha üstün olduğunu görür'.
 
Gazâlî'nin talebesi Muhammed b. Yahya en-Nişâburî şöyle der: Aklı ke­mâl derecesinde olanlar ancak Gazâlî'nin fazilet ve ilmini takdir edebilirler'.
 
Vefatı
 
İmam Gazali H. 505 senesinin Cemaziyülevvel ayına kadar vakitlerini tak­sim eder; bir kısmını Kur'an, bir kısmını kalp ehliyle sohbet ve bir kısmını da derslerde geçirirdi.
 
Gündüzleri oruca, geceleri ise teheccüd namazına devam ederdi. Kardeşi Ahmed'in ifadesine göre adı geçen ayın bir pazartesi gününde sabah namazı için abdest aldı ve namazını kıldıktan sonra kefenini istedi; kefen gelince öp­tü, başına ve gözünün üzerine koydu ve şunları söyledi: Allahım! Emrin başım üzere.' Bunları söyledikten sonra mübarek yüzünü kıbleye çevirerek ayaklarını uzattı ve sabahın alaca karanlığında Hakk'ın rahmetine kavuştu'.
 
 
Cemaziyülevvel ayının on dördüncü günü (pazartesi) H. 505 senesinde Al­lah Teâlâ (cc)'nın 'Ey itminanın zirvesinde bulunan nefis! Rabbinin rahmetin den doya doya tatmak için dön!' emrine icabet etti. Alem-i İslâm bu ölümle büyük bir müceddidini daha kaybetti.
 
Taberan kasabasının bir kenarında defnedildi. Kızlarına yetecek kadar mi­ras bıraktı. Erkek evlâdı yoktu. Taberan kasabasında bulunan Gazâlî'nin türbe­si mütevazı bir mezardır. Vasiyetine uyularak üzerine hiçbir şey yapılmamış­tır.
 
Gazâlî için çok kimse tarafından mersiyeler yazılmıştır. Nitekim Kadı Abdülmelik b. Ahmed b. Muhammed b. el-Muafî şöyle der:
 
Kalbi şaşkın ve hayran olan bir gözle, Hakk âşıklarının sevgilisi olan bir kimse için ağladım.
Senelerden beri hapsettiğim ve başkası için asla dökmediğim gözyaşlarına sel gibi akıttım.
Kirpiklerimden Gazâlî için değil de ya kim için hayretten dona kalıp göz­yaşı akıtacaktım?
Ebu Hâmid, ilimleri diriltmiş ve canlı sözleriyle İslâm'a yeniden can ver­miştir.
 
 
Gazâlî'nin Bazı Mektupları
 
 
Musullu Ebu Hâmid Ahmed b. Selâme'ye yazmış olduğu bir mektubun­da şu ibareler yer almaktadır:
 
Vaaz ve nasihat yapmak ise ben böyle bir şeye nefsimi lâyık görmüyorum. Çünkü vaizin zekât nisabına mâlik olması için verdiği vaaz ve nasihati nefsin­de tatbik etmesi şarttır. Nisaba sahip olmayan bir kimse nasıl zekât verebilir? Ancak avret yerini örtecek kadar bir elbiseye sahip olan bir kimse, nasıl olur da başkalarının avret yerlerini kapatmaya kalkar? Eğri bir ağacın gölgesinin doğ­ru olması mümkün müdür?
 
Allah Teâlâ (cc) Hz. İsa (as)'ya şöyle vahyetmiştir: 'Evvelâ nefsine vaaz et, eğer nefsin kabul eder de, ıslâh olursa ondan sonra başkalarına vaaz et. Aksi halde benden utan!'
 
Ebu Nasr Fazl b. Hasan b. Ali el-Mukrî der ki: Ebu Hâmid Muhammed Gazâlî'nin huzuruna veda etmek için vardım. Bana şöyle dedi: 'Bu mektubu­mu el-Beyhakî'ye götür. Mektupta Tûs şehrinin evkaf müdürü olan Aziz den şikâyet var".
 
Şikâyet edilen Aziz el-Muin'in yeğeni idi. Onun için kendisine şunu söy­ledim: 'Muin, bir zamanlar bu yeğenini vazifeden tard etmişti. Fakat Herat'ta Muin'in yanında bulunduğum bir zaman zat-ı âlînizin imzasını taşıyan bir methiye ile el-Ummânî et-Tûsî, Aziz için şefaate geldi. İmzalı kâğıtta sizin Aziz'i medh edişinizi okuyunca onu affetti'. Bu sözlerimden sonra Gazâlî şöy­le dedi: "Mektubumu Muin'e verdikten sonra kendisine şu mısraları oku:
 
Bizim başımıza gelen zulmün bir benzerini görmüş değiliz; bize kötülük yapıldığı halde şükretmeye zorlanıyoruz.
 
Gazâlî'nin çağdaşlarına hitaben kaleme aldığı mektuplardan biri ise şudur:
 
Rahman ve Rahîm olan Allah (cc)'ın adıyla başlarım.
 
Âlemlerin Rabbine hamd olsun. Takva ehline güzel sonuçlar, zâlimlere ise Allah (cc)'ın düşmanlığı olsun! Rasûllerin efendisi Muhammed Mustafa'ya, onun âline ve ashabına salât ve selâm olsun!
 
Büyük kadı Mervan vasıtası ile Emir'ud-Devle Mutemed'ul-Mülk ile aramda büyük bir dostluk oluşmuştur. Bu dostluk, yakınlık ve karabet yerine geçmiş ve yaklaşmamıza vesile olmuştur. O akrabama takdim edeceğim en büyük hediyem, şüphesiz, kendisini Allah (cc)'a yaklaştıran, cennet-i âlâya gir­mesine vesile olan bir nasihattir. Çünkü âlim kişilerin nasihatten başka vere­bilecek hiçbir hediyesi olamaz.
 
Onun da buna karşılık olarak bana yapacağı en büyük hizmet, takdim ede­ceği en güzel hediye dünya zulmetlerinden uzak bir ip ile o nasihatimi dinlemesidir. Kendisini ikaz ederim:
 
Yanında kalp erbabından olan insanların hürleri ayrıldığı zaman, kerim ve akıllılar zümresini tercih etsin. Onlardan olmaya gayret sarf etsin.
 
Allah (cc) Resûlü'ne en şerefli insanın kim olduğu sorulduğu zaman 'En muttaki olan', 'O halde en akıllıları kimdir?' sualine de 'Ölümü en çok hatır­layan' diye cevap vermiştir.
Başka bir hadiste de şöyle buyurulur: 'Akıllı o kimseye denir ki, nefsini he­saba çeker ve ölümden sonraki âlem için azık hazırlamaya bakar. Ahmak o kimsedir ki, nefsinin dizgini salıverir ve bütün kötülüklerine rağmen Allah (cc)'ın affını ümit eder'.
 
İnsanların en ahmağı, en câhili ve en nâdânı o kimsedir ki, ölüm anında elinden alınan, elinde bırakılmayan dünya işlerine ihtimam ve önem gösterir. Fakat cennetlik midir, yoksa cehennemlik mi? Buna ehemmiyet vermez. Oy­sa Allah Teâlâ (cc) Kur'an'da cennetlikleri de, cehennemlikleri de bildirmiştir:
 
Muhakkak ebrar (iyiler) naim cennetindedirler ve fâcirler (kâfirler) de ce­-
hennemdedirler.  (İnfitar/13)
Artık kim azgınlık edip kâfir olmuş ve dünya hayatını âhiret hayatına ter­cih etmişse onun sığınağı cehennemdir. (Nâziât/37-38)
Dünya ve onun ziynetini isteyene dünyada yaptıklarının karşılığını veririz. Bu hususta onlara noksanlık yapılmaz.  (Hûd/15)
Ben Emir'ud-Devle'nin himmetini bu önemli meseleye sarf etmesini tav­siye ederim.
 
Hesaba çekilmeden evvel nefsini hesaba çekmesini, zahirini ve batınını kontrol etmesini, kastını ve niyetini kontrol, fiillerini, sözlerini, çıkışını ve gi­rişini tetkik edip kendisini Allah (cc)'a yaklaştırıp ebedî saadete vardıracak ni­telikte mi, yoksa yalnız dünyaya ait işleri yapmak niteliğinde mi olduğunu bil-, meye gayret sarf etmelidir. Eğer kastı ve niyeti elem ve ızdırapla dopdolu dün­yasının kederinden kurtulup yaşanılacak hâle getirilmesi ve sonunda hayat defterinin günah ve kötülükle kapanıp gitmesi ise o zaman durmadan ve vakit geçirmeden derhal Allah (cc)'ın dergâh-ı izzetine sığınmalı, basiret gözünü açmalı ve yarını için ne hazırladığına dikkat etmelidir.
 
O günde nefsine şefkat ve merhamet edecek O'ndan başka hiçbir şeyin ol­madığını bilmelidir. Yaptıklarını ve yapmak istediklerini dikkatle kontrol et­meli... Eğer dünya evinin imarına çalışıyorsa nice zâlimlerin evleri ile birlikte nasıl helak olduklarına bir bakmalıdır.
 
Yahut şu kimse gibisini (görmedin mi) ki, duvarları, çatıları üstüne yığıl­mış (alt-üst olmuş) ıssız bir kasabaya uğramıştı. (Bakara/259)
 
Eğer bir su getirmek ve bir nehrin faydalı bir hâle getirilmesine çalışarak faydalı iş yapma havasına bürünmüşse daha nice muattal kuyular ve kanallar olduğuna dikkat etmelidir.
Nice memleketler vardır ki, zulüm yaparken biz onları helak ettik de,
damları çökmüş, duvarları üzerlerine yıkılmıştır; nice kullanılmaz olmuş ku­yu ve nice (ıssız kalmış) sağlam köşk vardır! (Hac/45)
Eğer bir bina yapmak azminde ise hassasiyetle tamir edildiği halde sakin­lerinin bölük bölük göç edip girmeleriyle boş kalmış ve içinde fânilik rüzgârı kalmış nice kuvvetli temellere sahip binaların olduğunu görmelidir. O sarayın etrafındaki bağların ve bostanların bakımı ile meşgul ise o zaman şu ayet-i ke­rimeye kulak vermelidir:
 
Böylece biz onları (Firavun'u ve kavmini) bostanlardan ve pınarlardan, hazinelerden ve o güzel yerden çıkardık. (Şuara/57-58)
Gördün ya, biz onları senelerce yaşatsak, sonra tehdit edildikleri (azab) kendilerine gelse, o yaşadıkları zevkin kendilerine hiçbir faydası olmayacaktır. (Şuara/205-207)
 
Allah (cc) korusun, kişi eğer zâlim bir sultanın hizmetindeyse şu hadis-i şerife kulak vermelidir:
Kıyamet gününde Allah (cc)'in tellâlı şöyle çağırır: "Zâlimler ve onların yardımcıları nerededirler?' O zâlimlerle dünyada onlara divit uzatan veya ka­lemlerinin ucunu sivrilten veya daha başka hizmetlerinde bulunan herkes hu­zura getirilir. Hepsini ateşten yapılmış bir tabuta korlar ve cehenneme atarlar."
Sonuç olarak Allah (cc)'in koruduğu kimseler hariç bütün insanlar Allah (cc)'ı unuttukları için Allah (cc) tarafından da unutulmuşlardır. Ahirete hazır­lık yapmaktan yüz çevirmişler ve bütün gayeleri mülk edinmek, makamlara konmaktır. Demek ki Mutemid'ul-Mülk Emir'ud-Devle makam ve servet he­vesinde ise muhakkak hadis-i şerifte varid olan şu mânâya kulak vermelidir:
 
Emirler ve reisler, kıyamet gününde küçücük karıncalar gibi haşrolunacaklar ve mahşer ehlinin ayakları altında ezilecek ve ezdirileceklerdir. Halk üzerlerine basa basa geçip gideceklerdir.
 
Yine Allah Teâlâ (cc)'nın zâlimler ve mütekebbirler hakkında Kur'an'daki ayetlerini dikkat ye hassasiyetle izlemelidir.
 
Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur:
 
Kişi aile efradının arasında bile emirlik isterse Allah (cc) nezdinde mütekebbir ve cebbar olarak yazılır.
 
Koyun ağılma düşen iki aç kurdun koyunlara verdiği zarar, hiçbir zaman riyaset sevdasındaki kişinin, dinine verdiği zarar ve tahribat kadar olamaz. Bu riyaset malın toplanması hususunda olsa bile...
 
Emîr'ud-Devle'nin Allah'ın yüce Peygamberi Hz. İsa (as)'nın şu mübarek sözüne de dikkat etmesini isterim: 'Ey havariler! Dünyanın her sevgisi âhiretten bir kayıptır. Kesinlikle dünyaperest zenginler semâvâtın melekût âlemine giremezler'.
 
 
Hz. Peygamber (sav) de şöyle buyurmuştur:
 
Zenginler dört grup halinde haşrolunurlar:
 
1- Haramdan kazanmış ve ha­ramdan harcamış grup ki, bunlar için 'cehenneme götürün' emri verilir.
2- Haramdan kazanmış, fakat helâlde sarf etmiş grup ki, bunlar için de 'cehen­neme götürün' emri verilir.
3- Helâlden kazanmış fakat harama sarf etmiş grup ki, bunlar için de 'cehenneme götürün' emri verilir.
4- Helâl kazanmış ve he­lâle sarf etmiş olan grup ki, bunlar için sâdır olan ferman şudur:
 
'Bunları dur­durun ve kendilerine sorun. Belki de zenginlikleri yüzünden farzları ihmal et­miş ve ibâdetlerini geçirmişlerdir. Belki namazında veya abdestinde kusur yapmış, huzur ve huşûunda kusur etmişlerdir'.
 
— Helâlden derledim, helâle sarf ettim. Farzları da hiç ihmal etmeden hepsini tastamam edâ ettim. Belki malınla iftihar edip süslü ve debdebeli elbi­seler içinde yaşamışımdır.
 
Ey Rabbim! Malımla mağrur olmadım ve ancak ihtiyacım olan elbise­yi giydim, iftihar ve gurur duymak için elbise giymedim.
Belki de sılayı rahimde ihmalkârlık yapmış, fakirlerin hak ve hukuku­nu gözetmemişsindir. Bir derece gerideki hak sahibini bir derece ilerideki hak sahibinden daha üstün tutmuş ve haktan ayrılmış olabilirsin!
Kul ile Rabbi arasında bu muhasebe cereyan ederken birden hak sahiple­ri bu zenginlerin etrafını sarar ve 'Ey Rabbimiz! Sen aramızda bunları zengin ettin ve bizleri bunlara muhtaç kıldın; fakat bunlar hakkımızı gözetmediler' deyip şikâyette bulunurlar.
 
Zerre kadar kusur görünürse derhal cehenneme gönderilmesi emrolunur. Şayet kusur görülmez ise o kula 'Burada dur ve nimetin şükrünü edâ eyle, her yudum suyun, her lokma ekmeğin, her lezzetin karşılığını ver' denir.
Sorular ve cevaplar böylece sürüp gider.
 
Salih, muslih ve Allah (cc)'in hak ve hukukunu kılı kırk yararcasına yeri­ne getiren zenginlerin hâli, Arasat meydanında böyle olunca acaba o aşırı gi­denlerin hâli nice olacaktır? Harama dalmış ve bol bol şüpheli kaynaklardan mal elde eden ve şehvetlerine esir olanların hâli nasıl olacaktır? O haram yi­yenlere şöyle denilir:
Mal çoğaltma hırsınız tâ kabirlere varıncaya kadar sizi (Allah (cc)'a ibâdet­ten) meşgul etti.  (Tekâsür/i 2)
Halkın kalbini istilâ edip onları şeytanın maskarası yapan işte bu kötü ga­yelerdir. Emir'üd-Devle ve onun gibi bilmeyerek bizzat nefsine düşmanlık ya­pan herkese, kalpleri kasıp kavuran bu gibi hastalıkların ilacını öğretmek gere­kir. Çünkü kalplerin manevî hastalıklarının ilacının, hastalıklı bedenlerin ila­cından daha önemli olduğu basiret ehlinin malûmudur.
 
Allah (cc)'m huzuruna ancak sapasağlam bir kalple gelen kurtulur. Hasta bir kalbin iki çeşit tedavi şekli vardır:
 
1. Daima ölümü hatırlamak ve ölümü uzun uzun düşünmek; dünyanın geçici hükümdarlarının ve zenginlerinin sonlarını ibretle seyretmek; nasıl mal topladıklarını, büyük büyük kâşaneleri ve binaları nasıl inşa ettiklerini, dünya­ya nasıl aldandıklarını, bütün bunlardan sonra bu köşk ve binaların nasıl kab­re döndüklerini, topladıkları malların nasıl kasırganın önündeki toz haline geldiğini bilip takdir etmeli ve Allah Teâlâ (cc)'nın şu ayetleri üzerinde düşün­melidirler.
 
Allah (cc)'ın emri olup bitmiş bir şeydir.  (Ahzab/38)
 
(Bugün) meskenlerinde gez(ip gör)dükleri, kendilerinden önce (gelip
geçmiş) nice nesilleri yok edişimiz, onları hâlâ yola getirmedi mi? Elbette bunda akıl sahipleri için ibretler vardır. (Tâhâ/12)
 
Onların köşkleri, mülkleri ve meskenleri dilsiz ve ıssız kalmıştır. Fakat hâl diliyle kendilerini yapanların gururlarına şahitlik ederler. İşte şimdi, onların topladıklarına bak! Acaba onlardan bir kıpırtı hisseder misin veya bir çıt olsun işitebilir misin?
 
2. Allah (cc)'ın kitabını dikkatle okumalı ve yüksek hakikatlerini düşün­melidir. Çünkü Allah Teâlâ (cc), kitabının bütün âleme bir şifa olduğunu be­yan buyuruyor. Hz. Peygamber (sav) de bu iki tedavi usulüne başvurmamızı tavsiye etmiştir: Size iki vaiz bıraktım. Biri konuşmadan vaizlik yapar ki, bu vaiz ölümdür. Öbürü ise konuşur ki, o da Kur'an'dır.
 
İnsanların çoğu her ne kadar diri iseler de Allah (cc) indinde birer ölüdür­ler. Dilleriyle her ne kadar konuşurlarsa da hakikatte dilsiz sayılırlar. Her ne kadar dinliyor gözüküyorlarsa da sağırların tâ kendileridirler. Mushaflara bak­tıkları zaman her ne kadar görüyor iseler de acaib ve garaibini görmekten kör, yazdıkları tefsirlerinde Kur'an'ı tefsir ederlerse de sır ve hikmetlerinden yok­sundurlar.
 
Bunların arasında olmaktan sakın! Hem emrini ve hem de nasıl pişman olup hasret çekeceğini bile düşünmeyenlerin işlerini ve sonuçlarını düşün! Ölüm döşeğinde nasıl mahrum ve zararlı olacağını düşünmeye vakit bulama­yanlara ve kendi nefsinin işlerine dikkat et!
 
Allah (cc)'ın kitabında ki bir ayetle yetin! Çünkü o ayette basiret sahibi herkes için ikna edici ve doyurucu bir ruh ve hakikat vardır.
Ey îman edenler! Sizi ne mallarınız ve ne de çocuklarınız Allah (cc)'ı an­maktan alıkoymasın. Her kim bunu yaparsa işte onlar hüsrana düşenlerdir. (Münafikûn/9)
 
Sakın mal toplamak için vaktini zayi etme! Çünkü onunla fazla uğraşman ve sevinmen sana âhireti unutturur; imanın zevkini kalbinden söküp atar. Al­lah (cc)'ın kulu ve Râsûlü İsa (as) şöyle demiştir: 'Ehl-i dünyanın mallarına göz dikmeyin! Çünkü imanınızın saflığını, amellerinizin ihlâsını silip süpürür!'
Mücerret bir bakışın neticesi bu olunca acaba o malları toplamanın ve onunla aşırılıklara sapmanın neticesi ne olabilir?
 
Büyük kadı, İmam Mervan'a gelince, Allah (cc) onun gibileri ilim ehliarasında çoğaltsın. Çünkü o gözlerin nurudur; ilim ve takva gibi iki büyük fa­zileti bir araya getirmiştir. Fakat tamamlamanın tek âmili devamlılıktır, bunu hiçbir zaman unutmamak gerekir. Devam etmek ise ancak bir taraftan yardım görmeye bağlıdır.
 
Faziletlerin kemâle ermesi ve bu kemâlin devam etmesi için bir taraftan destek alınması gereklidir. Böyle necip bir evlâdın ona verilmesi Allah (cc)'ın en büyük nimetlerindendir. Bu bakımdan bu evladını âhiretine azık yapması ve Allah (cc)'a ulaştıran bir vesile sayması gerekir.
 
Bu evladının kalbini Allah (cc)'ın ibâdetine lâyık bir şekle getirmeye çalış­ması zarurî ve şefkatli bir babaya uygun olan en güzel hareket olduğu gibi Al­lah (cc)'a giden yolu da hiçbir zaman kapatmamalıdır.
 
Allah (cc)'a götüren yolun başlangıcı helâli talep edip yetecek kadarı ile ye­tinmek, tevazuu kendisine meşrep edinmek, şeytanın avlama âletleri olan dünya ehlinin ahmakça mücadele ve münakaşalarından uzaklaşmaktır. Bütün bunlarla beraber, zâlim emirler ve sultanlardan kaçmak, onların zulümlerine yardımcı ve destekçi olmamak da başta gelen vazifelerdendir.
Bir hadis-i şerifte Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmaktadır:
Fakîhler, dünyaya dalmadıkça Allah (cc)'ın yeryüzünde emin kullarıdır. Fakat ne zaman dünyaya meylederlerse o zaman dininiz hususunda onlara gü­venmeyin ve ihtiyatlı davranın.
 
Bunlar bazı işlerdir ki, Allah Teâlâ (cc) lûtfu ile o necip evlada ihsan bu­yurmuş ve onları ona kolaylaştırmıştır. Dolayısıyla babaya düşen vazife; oğ­lundan razı olmak, dua ile yardımda bulunmaktır. Çünkü dünya ve âhirette en büyük azık babanın duasıdır.
 
Babanın vazifelerinden biri de bu büyük evlâda uymaktır. Gerçi uyulma­sı gereken kişi babadır, ama bazen ilimde evlat babayı geçer ve uyulmaya hak kazanır. İşte bu sırra binaendir ki Hz. ibrahim (as) babasına şöyle demiştir:
Ey babacığım! Bana, sana gelmeyen bir bilgi geldi; bana uy, seni düzgün bir yola ileteyim. (Meryem / 3)
 
Ciğerinin bir parçası olan evladına hürmet etmek suretiyle kusurlarını te­lâfiye çalışsın. Kıyamet gününde yakın bir şefaatçisi bulunmayan âsi Müslü­man, cehennem ehlinin hasret yönünden en şiddetlisidir.
  www.kitaptakipcileri.com
Allah Teâlâ (cc) şöyle buyurmaktadır:
 
Bugün burada onun için candan bir dost yoktur!     (Hâkka/35)
Allah (cc) nezdinde değersiz olan dünyayı onun gözünde küçültmesini Allah Teâlâ (cc)'dan temenni ve niyaz ederim. Allah Teâlâ (cc)'dan nezd-i ilâhîsinde büyük ve kıymetli olanı, onun gözünde büyütmesini, kıymetli yapma­sını tazarru ve niyaz ederim. Bizi ve onu rızasına muvaffak kılmasını Allah (cc)'tan dilediğimiz gibi nimet ve keremiyle cennetlerinden Firdevs-i Âlâ'ya yerleştirmesini niyaz ederek mektubumuza son veririz!
 
 
Fetvalarından Bazıları
 
Soru: Kâfir bir kimse hakkında gıybet yapmak helâl midir, haram mıdır? Zımmî olan kâfir ile Harbî olan kâfir arasında bu meselede bir fark var mıdır? Bir bid'atçıyı bid'atından dolayı değil de başka hususiyetlerinden dolayı gıybet etme hakkındaki hüküm nedir?

Cevap: Allah (cc)'tan bizi başarılı kılmasını niyaz eder ve söze başlarız.
 
Kur'an'da yasaklanan gıybet, kişiyi, dinlediği takdirde kırılacağı bir tarzda zikretmektir. Velev ki bu söyledikleri doğru olsun.

İHYA-U ULUMİDDİN I-II

Guslün Keyfiyeti

Teyemmüm´ün Keyfiyeti

Bedenden Çıkan Ter ve Diğer Temiz İfrazatlar

İkinci Kısım da, Bedende Çıkan Sekiz Şeydir.

Abdestin Keyfiyeti

İlim Kitabı

İlmin, İlim Öğretme´nin ve İlim Öğrenme´nin Fazileti ve Bunlara Dair Aklî ve Naklî Deliller

İlim Öğretme´nin Fazileti

Farz-ı ayn Olan İlimler

İmam Şâfiî

İmam Mâlik

İmam Ebu Hanife

Ahmed b. Hanbel ve Süfyan es-Sevrî

Halkın Makbul İlimler Arasında Kabul Ettiği, Fakat Gerçekte Makbul Olmayan İlimler

Halkın İlm-i Hilâfa Yönelmesinin Nedenleri, Cedel ve Münazaranın Âfetleri ve Mübah Olmasının Şartları

Hoca ve Talebenin Riayet Edeceği Âdab

İlmin Âfetleri, İyi ve Kötü Âlimlerin Alâmetleri

Aklın Şerefi,Hakikati ve Kısımları

İlmin, İlim Öğretme´nin ve İlim Öğrenmenin Fazileti ve Bunlara Dair Aklî ve Naklî Deliller

Ehli Sünnet´in İslâm´ın Şartlarından Olan Kelime-i Şehâdet Hakkındaki İnancı

Hayat ve Kudret

Fiiller

Şehâdetin İkinci Kelimesinin Anlamı

Nekir ve Münker´in Sualleri,Kabir Azâbı,Mizan,Sırat,Kevser Havuzu,Hesap,Şefaat,Tevhid Ehli´nin Cehennemden Çıkması

Sahabe-i Kiram Hakkında Hüsn-ü Zan Gerekir

İman, İslâm ve Bu İki Terim Arasındaki Birleşme ve Ayrılma, İman ile İlgili Artma ve Eksilme

İrşadın Kademeli Olarak Yapılması ve îtikâd Derecelerinin Tertibi

Kudüs Şehrinde Yazmış Olduğumuz Kav âid´ ül-Akâid

Allah´ın Zatının Varlığı Hakkında

Allah´ın Sıfatlarını Bilmek

Allah´ın Fiillerini Bilmek

Sem´iyât (naklî deliller)

Esrarut Taharat

Pisliklerin Temizlenmesi

Esrarus Salat

Giriş

Ezan Fazileti

Farz Namazların Fazileti

Tadil-i Erkân´ın Fazileti

Cemaatin Fazileti

Secdenin Fazileti

Huşû´un (Kalb Huzurunun) Fazileti

Mescidin ve Namaz Kılınan Yerin Fazileti

Namaza Tekbir ile Başlamanın ve Tekbirden Önce Yapılması Gereken Zâhirî Amellerin Keyfiyeti

Namazda Yasak Olan Hususlar

Farzların ve Sünnetlerin Açıklaması

Kalbin Amelinden Olan Bâtınî Şartlar

Namazın Tamamlayıcısı Olan Bâtınî Mânâlar

Bu Altı Mânânın Sebepleri

Kalp Huzuru´nu Temin Edecek Çareler

Bâtınî Sebepler

Namazın Rükün ve Şartlarının İcrası Anında Kalpte Bulundurulması Gereken Şeyler

İstiftah (Açılış) Duası

Rükû ve Secde

Teşehhüd

Huşû Duyanların Namazları ile İlgili Hikâyeler

İmamlık, İktidâ (İmama Uyma), Namazın Rükünleri, İmamın Selâm´dan Sonraki ve İmamın Namazdan Önceki Vazifeler

İmamlık ve Müezzinlik İçin Ücret Almak

Kıraat Vazifeleri

Erkânla İlgili Vazifeler Üçtür

İmama Uymanın Keyfiyeti

Teşehhüd Duası ve Hududu

Tahallül (Namazdan Çıkış) ile İlgili Vazifeler

Cum´a Namazının Fazileti

Cum´anın Şartları

Hutbe´nin Sünnetleri

Cum´anın Vücübü

Sırasıyla Cum´anın Âdâbı

Cum´anın Diğer Sünnet ve Edepleri

Herkesin Bilmesi Gereken Meseleler

Nafile Namazlar

Gün ve Gecelerin Tekrarlanmasıyla Tekrarlanan Nafileler

Tekrarlanmasıyla Tekrarlanan Nafileler

Gece İbadetleri

Sene İçinde Tekrarlanan Nafileler

Vakitlerle İlgisi Olmayıp Ârızî Sebeplerle Alâkalı Olan Nafile Namazlar

Esraruz Zekat Giriş

Zekâtın Çeşitleri ve Vâcib Olmasının Sebepleri

Zekâtın Verilmesi, Zâhirî ve Bâtınî Şartları

Zekâta Müstehak Olmanın Şartları ve Zekât Almanın Adabı

Zekât Alan Kimsenin Vazifeleri

Nafile Sadakanın Beyan ve Fazileti

Sadakanın Gizli veya Açık Verilmesi

Sonuç

Sadakayı mı, Zekâtı mı Almak Efdâldir?

Esrarus Savm Giriş

Orucun Zâhirî Farzları, Sünnetleri ve Orucun İfsadı Halinde Lâzım Gelen Hükümler

Oruç Bozmanın Cezası Dörttür

Orucun Sünnetleri

Orucun Sırları ve Bâtınî Şartları

Nafile Oruçlar ve Tertibi

Esrarul Hac Giriş

Haccın Fazileti

Haccın İnce Edepleri ve Bâtınî Amelleri

Haccın Batınî Amelleri

Fehm (Haccın Gerçeğini Kavramak)

Şevk (Hacca İştiyak)

Alâkaların Kesilmesi

Azık

Binek

İhramda Bağlanan Bezler

Yola Çıkış

Mîkat´a Giriş

İhram ve Telbiye

Mekke´ye Giriş

Kâbe´yi Müşahede

Kâbe´yi Tavaf Etmek

Hacer´ul-Esved´e Yüz Sürmek

Kâbe´nin Örtülerine Sarılmak

Safâ ve Merve Arasında Sa´y

Arafat´ta Vakfe

Şeytan Taşlamak

Kurban Kesmek

Medine´yi Ziyaret

Rasûlullah´ı (a.s.) Ziyaret

Beyt´in (kâbe´nin) ve Mekke´nin Fazileti

Mekke´de Oturmanın Fazileti ve Kerâheti

Medine-i Münevvere´nin Fazileti

Velilerin Kabirlerini (Meşhedleri) Ziyaret

Haccın Şartları

Haccın Rükûnları

Hac ve Umre´nin Eda Şekilleri

Hac ve Umrenin Mahzurları

Hac Seferinin Başlangıcından Memlekete Geri Dönûnceye Kadar Yapılması Gereken Ameller

Ziyaret Tavafı ve Vakfe

Hacda Okunan Hutbeler

Seferden Dönüşün Sünnetleri

Adabu Tilavetül Kur´an Giriş

Kur´an´ın Fazileti

Gafletle Kur´ân Okuyanların Zemmi

Kur´ân Okumanın Zâhirî Adabı

Kur´an´dan Okunacak Miktar

Kur´an´ın Kısım Kısım Okunması

Kur´an´ın Yazımı

Kur´an´ın Tertîli

Kur´ân Okurken Ağlamak

Secde Ayetlerine Riayet Etmek

Kur´ân Okumaya Başlamadan Önce İstiâze Yapmak

Kur´an´ı Açıktan Okumak

Kur´an´ı Güzel Sesle Okumak

Kur´ân Okunurken Riayet Edilmesi Gereken Bâtınî Ameller

Kur´an´ı Anlamak ve Nakle Başvurmadan Sadece Rey

Rey ile Kur´an´ı Tefsir Etmeyi Yasaklayan Hadîs

Müfessirîn Bilmesi Gereken Hususlar

1.Giriş (Zikirler ve Dualar)

Kısa ve Uzun Olmak Üzere Zikr´in Fazileti

Zikir Meclislerinin Fazileti

Seyyid´ul-İstiğfâr

Belirli Kişilere ve Sebeplere Atfedilen Me´sur Dualar

Hz. Âişe´nin Duası

Rasûlullah´tan ve Ashâb-ı Kirâmdan, Senedleri Zikredilmeyen Me´sur Dualar

Hz. Peygamber´den Vârid Olan İstiâzeler

Bazı Önemli Hâdiselerin Vukûu Ânında Vârid Olan

Duanın Faydası

Lâ İlâhe İllallah´ın Fazileti

Tesbih, Hamd ve Diğer Zikirlerin Fazileti

Duânın Âdâbı, Fazileti ve Bazı Me´sur Duaların, İstiğfâr ve Salavât-ı Şerîfelerin Fazileti

Duanın Âdâbı

Rasûlullah´a Okunan Salâvat-ı Şerîfe´nin ve Rasûlullah´ın Fazileti

Hz. Ömer´in Hz. Peygamber´e Duası

İstiğfâr´ın Fazileti

Evrad ve Geceleri İhya Giriş

Fazileti, Tertibi ve Ahkâmı

Virdlerin Adedi ve Tertibi

Gündüz Virdleri

Gece Virdleri

Hallerin Değişmesiyle Virdlerin Değişmesi

Gecenin İhyâsı

Geceyi Taksim Yolları

Faziletli Geceler ve Günler

Yemek Adaplarına Giriş

Dâvete İcabet Etmenin Âdâbı

Yemek Hazırlamanın Âdâbı

Dâvetten Dönmenin Âdâbı

Yemek Hakkındaki Birtakım Dinî ve Tıbbî Edepler

Tek Başına Olsa Bile Yemek Yiyen Kimsenin Riayet Etmekle Mükellef Olduğu Hususlar

Yemek Esnasındaki Âdâb

Yemek Sonrası Âdâb

Toplu Olarak Yemek Yemenin Zorunlu Kıldığı Hususlar

Yemek İkram Etmenin Âdâbı

Yemek Âdâbı

Yemek İkram Âdâbı

Davet ve Ziyafet Âdâbı

Nikahın Adaplarına Giriş

Duâbe

Siyaset

Gayret (Kıskançlık)

Nafaka

Tâlim

Taksim

Nüşuz/Geçimsizlik

Vika

Vilâdet

Talâk

Nikâha Teşvik ve Nikâhtan Sakındırma

Nikâhın Faydaları

Nikâhın Âfetleri

Nikâh Akdinde ve Nikâh Yapanlar Arasında Riayet Edilmesi Gereken Âdâb

Karı Koca Arasındaki Adâb-ı Muâşeret ve Nikâhın Devâmını Sağlayacak Hususlar

Muâşeret

Helal Haram Kitabına Giriş

Çeşitli Meseleler

Helâlin Fazileti Haramın Rezaleti, Helâlin Beyânı ve Dereceleri, Haramın Beyânı

Helâl ve Haramın Çeşitleri ve Yolları

Helâl ve Haramın Dereceleri

Takvâ Hakkındaki Dört Derecenin Misâl ve Delilleri

Şüphelerin Mertebeleri, Kaynakları ve Şüpheli Şeyleri Helâl ve Haramdan Ayıran Hususlar

Araştırmak, Sormak, Hücum, İhmâl ve Mukabili Zannedilen Yerler

Sultanların Verdikleri Maaşlar ve Hediyeler ile Bunlardan Helâl ve Haram Olan Kısımlar

Zâlim Sultanlarla Oturup-Kalkmanın Helâl ve Haram Olan Kısımları

Ülfetin Adaplarına Giriş

Anne, Baba ve Çocuk Hakları

Ülfet ve Kardeşliğin Fazileti, Şartları, Dereceleri

Allah Yolunda Kardeşliğin Mânâsı ve Dünya Yolundaki Kardeşlikten Farkı

Allah İçin Buğzetmek

Allah İçin Buğzedilenlerin Mertebeleri ve Onlara Nasıl Davranılması Gerektiği

Arkadaş Olacak Kimsede Aranan Özellikler

Kardeşlik ve Sohbet Hakları

Sonuç

Müslüman, Akraba, Komşu ve Mülkiyet Hakları ve Bu Bakımdan Yakın Olan Kimselerle Muâşeretin Âdâbı

Uzletin Adaplarına Giriş

Uzlet Hususundaki Görüşlerin Delilleri ve İzahı

Halk Arasına Katılmayı Tercih Edenlerin Delilleri ve Bu Delillerin Zayıf Tarafları

Uzleti Tercih Edenlerin Delilleri

Fazileti, Fayda ve Zararları

Uzlete Çekilmenin Âfetleri

Seferin Adaplarına Giriş

Yolculuğun Başlangıcından Sonuna Kadar Gereken Âdâb, Yolculuğa Niyet ve Niyetin Faydaları

Adabıs Sema Vel Vecd

Semâ´nın Mübahlığı Hakkında Ulemanın İhtilafı

Semâ´nın Mübah Olduğuna Dair Deliller

Semâ´nın Haram Olduğunu Savunanların Delilleri

Semâ´nın Âdabı ve Tesiri

Vecd´in Kısımları

İyiligi Emer, Kötülükten Men Konusuna Giriş

Emr-i bi´l-Ma´ruf ve Nehy-i an´il-Münker´in Farziyeti

Hadîsler

Ashab´ın ve Alimlerin Sözleri

Emr-i bi´l-Ma´ruf ve Nehy-i an´il-Münker´in Rükün ve Şartları

II. Rükün

III. Rükün

IV. Rükün

İkinci Derece

Üçüncü Derece

Dördüncü Derece

Beşinci Derece

Altıncı Derece

Yedinci Derece

Sekizinci Derece

Muhtesib´in (Uyarıcının) Âdâbı

Emr-i bi´l-Ma´ruf ve Nehy-i an´il-Münker´in Yolları ve Âdeten Yapılan Münkerler

Çarşılarda Görülen Münkerler

Yollarda Görülen Münkerler

Hamamlarda Görülen Münkerler

Genel Münkerler

Sultanlara Emr-i bi´l-Ma´ruf ve Nehy-i An´il-Münker´de Bulunmak

Adabıl Maişat ve Ahlakın Nübüvveti Konusuna Giriş

Hz. Peygamber´in Şecaati (s.a.v.)

Hz. Peygamber´in Tevâzuu (s.a.v.)

Hz. Peygamber´in Şemaili (s.a.v.)

Hz. Peygamber´in Rengi (s.a.v.)

Hz. Peygamber´in Saçı (s.a.v.)

Hz. Peygamber´in Sıdkına Delâlet Eden Mu´cizeleri

Allah Teâlâ´nın Hz. Muhammed´i (s.a) Kur´ân İle Terbiye Etmesi

Hz. Peygamber´in Güzel Ahlâkına İlişkin Alimlerin Derledikleri Bazı Rivayetler

Hz. Peygamber´in Ahlâk ve Edebine İlişkin Başka Bir Bölüm

Hz. Peygamber´in (s.a) Yemekteki Edep ve Ahlâkı

Resul-i Ekrem ( S.A.V.) ´in Giyim Hususundaki Edep ve Ahlâkı

Hz. Peygamberin Merhameti ve Hoşgörüsü

Hz.Peygamber´in Hoşlanmadığı Hususlardaki Hoşgörüsü

Hz. Peygamber´in Cömertliği (s.a.v.)

İdrâklerin Yaratılışındaki Nimetlerin Sınıfları

İHYA-U ULUMİDDİN III-IV

Kalbin Acaip Halleri Konusuna Giriş

Kalb´in Süratle Değişmesi, Sebat ve Bozulma Kısımlarında Kalb´in Taksimi

Kalp Kelimesinin Anlamı

Ruh Kelimesinin Anlamı

Nefis Kelimesinin Anlamı

Akıl Kelimesinin Anlamı

Kalbin Askerleri

Kalbin Gizli Orduları ve Misâlleri

İnsan Kalbinin Özellikleri

Kalbin Vasıfları ve Misallerinin Toplamı

İlm´e Nisbetle Kalbin Hâli

Kalbin Aklî, Dünyevî ve Uhrevî İlimlerin Kısımlarına Nisbeten Hâli

İlham İle Öğrenmek ve Hakkın Keşfedilmesinde Sûfîlerin Yolu İle Ehl-i İstidlâl´in Yolu Arasındaki Fark

İki Makam Arasındaki Farkın Bir Misâl İle Beyanı

Mûtad Yolu Takip Etmeksizin ve Bir Öğrenme Olmaksızın Ehl-i Tasavvufun Marifet´i Elde Etmesinin Sahih Oluşuna Delâlet Ede

Şeytanın Kalbe Vesvese İle Tasallutu, Vesvese´nin Anlamı ve Galebe Çalmasının Sebebi

Şeytan´ın Kalbe Giriş Yolları

Kulun,KalbinVesveselerinden,Himmet ve Hatıratından ve Maksudunun Hangi Kısımlarından Muâhaze Edilip-Edilemeyeceğinin İzahı

Zikir Anında Vesveselerin Tamamen Yok Olup-Olmayacağı Meselesi

Riyazül nefs ve Tehzibil Ahlak ve Mualeceti Emrazil Kalb Konusuna Giriş

Güzel Ahlâk ile Kötü Ahlâk´ın Hakikati

Riyazet Yoluyla Ahlâk´ın Değişmeyi Kabul Etmesi

Güzel Ahlâk´a Ulaştıran Sebepler

Ahlâk´ı Güzelleştirmenin Yolları

Kalplerin Hastalıkları ve Sıhhate Kavuştuklarına Delâlet Eden Alâmetleri

İnsanın, Kusurlarını Bilmesinin Yolu

Güzel Ahlâk´ın Fazileti ve Kötü Ahlâk´ın Zemmi Ayet ve Hadîsler

Kalplerin Hastalıklarının Tedavisinde Şehvetlerin Terkinin Çıkar Yol Olduğuna Dair Şer´î Deliller

Güzel Ahlâkın Alâmetleri

Gelişine Çağındaki Çocukların Eğitimlerinde Takip Edilecek Yol ile Terbiye Metodu ve Ahlâklarının Güzelleştirilmesi

İradenin Şartları, Mücâhedenin Mukaddimeleri ve Müridi Yavaş Yavaş Riyazet Yoluna Sokmanın Beyanı

Kesriş Şehaveteyn Konusuna Giriş

Açlığın Fazileti, Tokluğun Zemmi

Açlığın Faydaları, Tokluğun Zararları

Midenin Şehvetini Kırmakta Riyazet Yolu

Açlığın Hükmü, Fazileti ve Açlık Konusunda İnsanların Farklı Tutumları

Yemeği Azaltan ve Şehvetleri Terkeden Bir Kimseye Ansızın Gelen Riya´nın Âfeti

Ferc´in (Tenasül Uzvu´nun) Şehveti

Evlenmeyi Terketmek Hususunda İnsana Düşen Vazifeler

Göz ile Tenasül Uzvunun Şehvetine Muhalefet Eden Kimselerin Fazileti

Afatil Lisan Konusuna Giriş

Dilin Büyük Tehlikesi ve Susmanın Fazileti

Boş Konuşmalar Yapmak

Fuzulî Konuşmak/Sözü Uzatmak

Bâtıla Dalmak

Mira (Başkasının Sözüne İtiraz) ve Cidal Etmek

Husûmet

Konuşmada Tekellüfe Kaçmak

Fahiş Konuşmak, Çirkin Sözler Sarfetmek

Lânetleme

Teganni Etmek ve Şiir Okumak

Şaka Yapmak

Alay ve İstihza

Sırrı İfşa Etmek

Yalan Va´dde Bulunmak

Yalan Söylemek ve Yalan Yere Yemin Etmek

Yalana İzin Verilen Yerler

Târiz Yoluyla Yalandan Sakınmak

Gıybet

Gıybet´in Anlamı ve Tarifi

Dili Gıybetten Korumanın Çareleri

Gıybet Sadece Dille Yapılmaz

Gıybete Teşvik Eden Sebepler

Kalben Yapılan Gıybet´in Haram Olması

Gıybeti Ruhsatlı Kılan Özürler

Gıybet´in Kefareti

Nemime (Dedikodu)

Nemime´nin Tarifi ve Reddedilmesi Gereken Kısmı

İki Hasımın Arasına Girip, İki Yüzlülükle Herkesin Arzusuna Göre Konuşmak

Övmek

Övülene Düşen Vazifeler

Konuşma Esnasındaki Hataların İnceliklerinden Gaflet Etmek

Âvam Tabakasının Allah´ın Sıfatlarından, Kelâmından ve Harflerden Sormaları

Zemmil Gazab velhıkd vel Haşed Konusuna Giriş

Öfke´nin Zemmi

Öfkenin Hakikati

Öfkenin Riyazet Yoluyla Giderilmesinin İmkânı

Öfkeye Yol Açan Sebepler

Öfkeyi Yenmenin Çâresi

Öfkeyi Yenmenin Fazileti

Hilm´in Fazileti

Haksızlığa Nasıl Karşı Konulmalıdır?

Hıkd´ın (Kin´in) Anlamı, Neticeleri, Affetmenin ve Şefkat Göstermenin Fazileti

Af ve İhsan´ın Fazileti

Şefkatin Fazileti

Hased´in Zemmi, Hakikati, Sebepleri, Tedavisi, İzalesinde Gerekli Olan Davranış Şekilleri

Hased´in Hakîkati, Hükmü, Kısımları ve Mertebeleri

Hased ve Münafese´nin (İmrenmenin) Sebepleri

Emsal Akran,Kardeş,Amca Çocukları ve Akrabalar Arasındaki Hased Çokluğunun Sebebi ve Başkaları Arasındaki Hasedin Azli

Hasedi Kalp ten Söküp Atmanın Çaresi

Hasedin Kalpten Silinmesi Gereken Miktarı

Dünyanın Zemmi Konusuna Giriş

Dünyanın Sıfatlarının Misallerle Belirtilmesi

Dünyanın Zemmi

Dünyanın Zemmi ve Niteliği Hakkında Mev´izeler

Kula Göre Dünyanın Hakîkati

İnsanlara Kendilerini, Yaratıcılarını, Nereden Gelip, Nereye Gittiklerini Unutturan Meşguliyetler

Cimriligin ve Mal Sevgisi Kötülüğü

Cömertlik Hakkında Hikâyeler

Cömertliğin Fazileti

Cömertliğin ve Cimriliğin Dereceleri ve Hakikati

Cimrilik Hakkında Hikâyeler

Cimriliğin Kötülenmesi

Cimriliğin Tedavisi

Hırs ve Tamahkârlığın Kötülenmesi, Kanaat Etmenin ve İnsanlardan Müstağni Olmanın Övülmesi

Hırsın, Tamahkârlığın İlâcı, Kanaat Etmenin Devası

Malı Hususunda Kula Düşen Vazifeler

Malın Âfetleri ve Faydaları

Malın Övülmesi ve Övgü İle Kötülemenin Te´lifi

Malın ve Mal Sevgisinin Kötülenmesi

Zenginliğin Kötülenmesi ve Fakirliğin Övülmesi

Cah ve Riya´nın Kötülü Konusuna Giriş

Şöhret ve Nâm Salmanın Kötülenmesi

Övgüden Hoşlanmanın, Yerilmekten İse Hoşlanmamanın Tedavisi

Yerilmekten Hoşlanmamanın Çaresi

Övmek ve Yermek Karşısında İnsanların Farklı Tavırları

Şöhret Sahibi Olmamanın Fazileti

Rütbe Sevgisinin Kötülenmesi

Rütbe Düşkünlüğünün Hakikati

Rütbe Düşkünlüğünün Tabiaten İnsana Sevimli Gelmesi ve Kalpten Ancak Zorla Sökülebilmesinin Sebebi

Hakîkî Kemâlât ile Vehmî Kemâlât

Rütbe Sevgisinin Övülen ve Yerilen Kısımları

İnsan Nefsinin Övülmekten Hoşlanmasının, Yerilmekten Hoşlanmamasının Sebepleri

Mevki ve Rütbe Düşkünlüğünün Çaresi

Riya´nın Zemmi

Halk Görüyor Diye Kulun İbâdete Yönelmesinin Doğru Olan ve Olmayan Kısımları

Müridin Amelden Önce, Amelden Sonra ve Amel Esnasında Yapması Uygun Olan Hususlar

Riya´nın Dereceleri

Karınca´nın Ayak Sesinden Daha Gizli Olan Riya

Açık ve Gizli Riya´nın Ameli Zayi Eden ve Etmeyen Kısımları

Riya´nın Çaresi ve Kalbi Riyadan Temizlemek

Taat ve İbâdeti Açıklamaya Verilen Ruhsat

Günahları Gizlemenin Ruhsatı ve İnsanların Günahına Muttali Olmalarından ve Kendisini Yermelerinden Hoşlanmamak

Riya ve Afetlere Kapılmak Korkusuyla İbâdetleri Terketmek

Riya´nın Hakikati ve Kendisiyle Riyakârlık Yapılan

Kibir´in Zemmi

Tevazu Ahlâkında Riyazet´in Son Noktası

Giyinişte ve Yürüyüşte Gösterilen Kibir´in Zemmi Hadîsler

Tevazu´nun Fazileti

Kibir´in Hakikati ve Afetleri

Kimlere Karşı Kibirlenildiği, Kibir´in Dereceleri, Kısımları ve Neticeleri

Ne ile Kibir Yapılır?

Kibir´i Teşvik Edip Hazırlayan Sebepler

Mütevazi Kimselerin Ahlâkı, Tevazu ile Tekebbür´ün Ortaya Çıktığı Yerler

Kibri Tedavi Etmenin ve Tevazu Sahibi Olmanın Yolu

Ucb´un Zemini ve Afetleri

Ucb´un Afetleri

Ucb´un ve Idlâlin Hakikati ve Tarifleri

Özet Olarak Ucb´un Çaresi

Ucub´u Gerektiren Şeylerin Kısımları ve İlacının Tafsilatı

Gururun Kötülüğü Konusuna Giriş

Gurur´un Zemm, Hakikati ve Misalleri

Mağrur Olan Dört Sınıf ve Her Sınıfın Fırkaları 1- İlim Ehli

2-İbâdet ve amel erbâbı

3-Mutasavvıflar

4-Servet sahipleri

Tevbe Konusuna Giriş

Tevbe´nin Hakikati ve Tanımı

Tevbe´nin Vücûbu ve Fazileti

Günahın Ardından Hemen Tevbe Etmenin Vücûbu

Tevbe Herkese ve Her Hâlükârda Vacibdir

Şartları Bulunduğu. Zaman Tevbe´nin Makbul Oluşu

Tevbe Edilen Küçük ve Büyük Günahlar

Kulun Sıfatlarına Nisbetle Günahların Kısımları

Dünya´daki Sevaplara ve Günahlara Göre Ahiret´te Verilecek Mükâfat ve Cezalar

Ashâb´ ın ve Âlimlerin Sözleri

Tevbe´nin Tamamı, Şartları ve Hayatın Sonuna Kadar Devamlılığı

Tevbe´nin Devamında Kulların Kısımları

Kasıtlı Kasıtsız, Küçük veya Büyük Bir Günah İşleyip Tevbe Etmek İsteyen Kimsenin Niçin Acele Etmesi

Tevbe´nin Deva Olması ve Günahta Israr Düğümünün Çözülmesi

Sabır ve Şükür Konusuna Giriş

Recâ´nın Hakikati

Recâ´nın Fazileti ve Recâ´ya Teşvik

Ümid´in Çaresi ve Sebepleri

Sabrın Fazileti

Sabır

Sabrın Hakikati ve Anlamı

Sabır İmanın Yarısıdır

Sabredilen Hususlara İzafeten Sabrın Aldığı İsimler

Kuvvet ve Zaaf İtibariyle Sabrın Kısımları

Sabra İhtiyaç Olduğu Zannedilen ve Kulun Sabırdan Müstağni Olamadığı Hususlar

Korku´nun Dereceleri, Kuvvet ve Zayıflıkta Farklılık

Sabrın İlacı ve Sabra Yardımcı Olan Hususlar

Havf - Korku

Şükür

Korku´nun Hakikati

Şükrün Fazileti

Korkulan Şeye Nisbetle Korkunun Kısımları

Şükrün Tanımı ve Hakikati

Allah Hakkındaki Şükür Perdesini Kaldırmanın Yolları

Ashab´ın ve Âlimlerin Sözleri

Korkunun mu, Ümidin mi Fazlası Daha Faziletlidir, Yoksa İkisinin de Normali mi Daha Faziletlidir?

Korku Halini Temin Eden Çare

Su-i Hâtime´nin (Kötü Sonucun) Anlamı

Peygamberlerin ve Meleklerin Korku ile İlgili Halleri

Ashabın, Tabiinin ve Ümmetin Selef-i Sulehası´nın Korku ile İlgili Halleri

Fakr ve Zühd

Nimet´in Hakikati ve Kısımları

Allah´ın Nimetlerinin Çokluğu, Kesintisiz ve Sonsuz Oluşu

İkinci rükün şükredilecek nimetler hakkındadır.

İdrâkin Sebeplerinin Yaratılmasındaki İlâhî Nimetler

Allah Teâlâ´nın İnsanda Yarattığı Hareket Vasıtaları ve Kudret Nimeti

Yiyecek Maddelerinin Kendilerinden Meydana Geldiği Asıllar Hakkında

Yiyeceklerin İnsanlara Ulaşmasındaki İlahî Nimet

Yemeklerin Islahı

Islah Edicilerin Islahı

Melekleri Yaratmadaki İlahî Nimet

İnsanları Şükürden Alıkoyan Nedenler

Sabır ile Şük´rün Bir Yerde Birleşmeleri

Nimetin Bela Karşısındaki Fazileti

Sabır mı Daha Faziletlidir Şükür mü?

Fakr ve Zühd Konusuna Giriş

Birinci Bölüm

Fakirliğin Hakîkati, Fakir´in Çeşitli Halleri ve İsimleri

Mutlak Fakr´ın Fazileti

Ashab´ın ve Âlimlerin Sözleri

Taksime Razı Olan, Rızkına Kanaat Eden ve Doğru Olan Fakirlerin Fazileti

Fakirliğin Zenginliğe Üstünlüğü

İstemeksizin Kendisine Verileni Kabul Etmekte Fakir´in Riayet Edeceği Âdâb

Zaruret Olmaksızın Dilenmenin Haram Olması ve Dilenmeye Mecbur Olan Fakirin Âdâbı

Dilenciliği Haram Kılan Zenginlik

Dilencilerin Halleri

Zühd´ün Hakîkati

Zühd´ün Fazileti

Zühd´ün Alâmetleri

Zühd Hakkında Rağbet Edilecek ve Kaçınılacak Hususlar

Hayatın Zarûrî İhtiyaçları Hakkında Zühd´ün

Muhabbet, Sevk ve Üns

Tevhid ve Tevekkül Konusuna Giriş

Eşyaları Çalındığında Tevekkül Sahiplerinin Göstermesi Gereken Âdâb

Bazı Hallerde Tedaviyi Terketmenin Makbul Olup Tevekkülün Kuvvetli Oluşuna Delâlet Etmesi

Her Durumda Tedaviyi Terketmenin Daha Üstün Olduğunu Söyleyenlere Reddiye

Hastalığı Açıklamak ve Gizlemek Hususunda Tevekkül Sahiplerinin Halleri

Tevekkül´ün Fazileti

Tevekkül´ün Esası Olan Tevhîd´in Hakikati

Tevekkül Hali

Tevekkül Halleri Hakkında Şeyhlerin Sözleri

Tevekkül Sahiplerinin Amelleri

Aile Sahibi Kimselerin Tevekkülü

Sebeplere Sarılmak Hususunda Tevekkül Sahiplerinin Hallerini İzah Eden Bir Misâl

Muhabbet Konusuna Giriş

Marifetullah (Allah´ı Bilmek) Hususunda İnsanların Hatalı Anlayışlarının Sebebi

Allah´a Olan Şevk´in Mânâsı

Allah´ın Kulu Sevmesi ve Bu Sevginin Mânâsı

Kulun Allah´ı Sevmesinin Alâmetleri

Allah ile Ünsiyet´in Mânâsı

Ünsiyet´in Galebe Çalmasının Sonucu Olan İdlâl ve İnbisat´ın Mânâsı

Allah´ın Kazasına Rıza Göstermenin Mânâsı

Rıza´nın Fazileti

Rıza´nın Hakikati, Heva-i Nefse Muhalif Olan Hususlarda Düşünülmesi

Dua, Rıza´ya Münafi Değildir

Kulun Allah´a Olan Muhabbeti Hakkında Şer´î Deliller

Günahlarla Dolu Memleketlerden Kaçmak ve Orayı Yermek Rıza´ya Aykırı Değildir!

Allah´ı Sevenlerin (Muhiblerin) Keşf ve Kerametleri, Sözleri ve Hikâyeleri

Bu Bölümün Hâtimesi

Muhabbet´in Hakikati, Sebepleri, Kulun Allah´a Olan Muhabbetinin Mânâsı

Muhabbetin Sebep ve Kısımları

Muhabbeti Lâyık Olan Ancak Allah´tır!

Zevklerin En Yücesi Marifetullah (Allah´ı Bilmek) ve O´nun Cemâlini Temaşa Etmektir!

Ahiret´teki Faziletin Dünya´daki Marifet´e Üstünlüğü

Allah Sevgisini Takviye Eden Sebepler

İnsanların Sevgi Hususunda Farklı Olmaları

Niyet ve İhlas Konusuna Giriş

Şâibeli Amelin Hükmü ve Onunla Sevaba Müstehak

Sıdk´ın Fazileti

Sıdk´ın Hakîkati, Mânâsı ve Mertebeleri

Niyet´in Fazileti

Niyet´in Hakîkati

Niyet ile İlgili Amellerin Tafsilâtı

Niyet Kulun İhtiyarına Dahil Değildir!

İhlâs´ın Fazileti

İhlâs´ın Hakîkati

İhlâs Hakkında Şeyhlerin Sözleri

İhlâs´ı Bulandıran Afetler ve Bunların Dereceleri

Murakebe Muhasebe Konusuna Giriş

Murâbete´nin Altıncı Makamı Olan Nefsin Kınanması

Murâbete´nin Birinci Makamı Olan Müşârete

Murâkabe´nin Fazileti

Murâbete´nin Üçüncü Makamı Olan Muhâsebe-i Nefs

Murâkabe´nin Hakîkati ve Dereceleri

Amelden Sonra Muhâsebe-i Nefs´in Hakîkati

Murâbete´nin Dördüncü Makamı Olan Kusurlarından Ötürü Nefsi Kınamak

Murâbete´nin Beşinci Makamı Olan Mücâhede

Fikir Kitabına Giriş

Tefekkür´ün Fazileti

Tefekkür´ün Hakîkati ve Semeresi

Tefekkür´ün Yolları

Birinci Kısım

İkinci Kısım Allah´ın Celâli, Azameti ve Kibriyası Hakkında

Allah´ın Mahlukâtı Hakkında Tefekkür

Ölüm ve Sonrası Konusuna Giriş

Ölüm Esnasında Kişiye Müstehab Olan Durumlar

Lisan-ı Halin Belirttiği Hikâyelerle Ölüm Meleğinin Mülakatı Anında Çekilen Hasret

Hz. Peygamberin Vefatı

Hz. Ebubekir´in (r.a) Vefatı

Hz. Ömer´in (r.a) Vefatı

Hz. Osman´ın (r.a) Vefatı

Hz. Ali´nin (r.a) Vefatı

Halifelerin, Emirlerin ve Salihlerin Ölüm Döşeğindeki Sözleri

Sahabe, Tabiîn ve Onlardan Sonra Gelen Ehl-i Tasavvuf dan Bazı Kimselerin Sözleri

Cenazeler, Mezarlar ve Mezarları Ziyaret Hususunda Ariflerin Sözleri

Ölümü Hatırlamanın Fazileti ve Bu Husustaki Teşvikler

Mezarın Hali ve Selefin Mezar Başlarındaki Sözleri

Çocukları Vefat Ettiğinde Selefin Sözleri

Kabir Ziyareti, Ölüye Dua ve Bununla İlgili Hükümler

Ölümün Hakîkati, Kabrinden Kalkıncaya Kadar Ölünün Kabirdeki Ahvâli

Kabrin Ölüye Hitap Etmesi

Kabir Azabı ve Münker Nekir´in Sorgusu

Münker ve Nekir´in Sorgusu, Suretleri, Kabrin Sıkması ve Kabir Azabı ile İlgili Diğer Hususlar

Rüyada Mükâşefe Yolu ile Ölülerin Bilinen Ahvâli

Ölülerin Ahvâlini ve Ahiret´te Fayda Veren Amelleri Gösteren Rüyaların İzahı

Şeyhlerin Rüyaları

Her Durumda Ölümü Anmanın Fazileti

Ölümü Anmayı Kalbe Yerleştirmenin Yolu

Sûr´a Üfürülmenin Keyfiyeti

Mahşer Yeri ve Mahşer Halkının Durumu

Terlemenin Keyfiyeti

Kıyamet Günü´nün Uzunluğu

Kıyamet Günü, Dehşeti ve İsimleri

Sorgu Suâl

Mizan

Hasımlar ve Hakların İadesi

Sırat

Ölümü Anmayı Kalbe Yerleştirmenin Yolu

Şefaatwww.kitaptakipcileri.com

Kevser Havuzu

Cehennem, Dehşeti ve Azabı

Cennet ve Çeşitli Nimetleri

Cennetin Duvarları, Toprağı, Ağaç ve Nehirleri

Cennet Ehlinin Elbiseleri, Yatakları, Sergileri, Koltukları ve Köşkleri

Cennet Ehlinin Yiyecekleri

Cennetteki Huriler ve Vildanlar

Cennet ´Ehlinin. Vasıfları Hakkında Hadîslerde Vârid Olan Kısmî Haberler

Allah´ın Cemâline Bakmak

Uzun Emel´in Kötülenmesi, Kısa Emel´in Fazileti, Uzun Emel´in Sebebi ve Çaresi

Allah´ın Rahmetinin Genişliği

Uzun Emel´in Sebebi ve Çaresi

Uzun Emel ile Kısa Emel Hususunda İnsanların Durumları

Amel Hususunda Acele Etmek, Gecikme Afetinden Sakınmak

Can Çekişmenin Şiddeti ve Ölüm Anında Müstehab Olan Durumlar